Thuốc tránh thai khẩn cấp là gì?

“Em vừa quan hệ mà không dùng biện pháp bảo vệ, giờ lo lắng quá… Liệu uống thuốc tránh thai khẩn cấp có kịp không? Thuốc này là gì, có an toàn không, hay chỉ là cách ‘chữa cháy’ tạm thời?” — Đây là câu hỏi tôi nghe gần như mỗi tuần trong phòng khám, đặc biệt từ những bạn trẻ lần đầu rơi vào tình huống bất ngờ.

Chuyên viên tư vấn

Đã trả lời: Ngày

Chào bạn, tôi là bác sĩ chuyên khoa sản – phụ khoa. Thuốc tránh thai khẩn cấp là loại thuốc chứa hormone được dùng để ngăn ngừa mang thai sau quan hệ tình dục không được bảo vệ hoặc khi biện pháp tránh thai thông thường thất bại. Khác với thuốc tránh thai hàng ngày, thuốc khẩn cấp không dùng thường xuyên mà chỉ áp dụng trong những tình huống cụ thể, và hiệu quả của nó phụ thuộc rất lớn vào thời điểm sử dụng.

Thuốc tránh thai khẩn cấp hoạt động như thế nào?

Thuốc tránh thai khẩn cấp không phải là thuốc phá thai. Nó chỉ có tác dụng trước khi quá trình làm tổ của phôi diễn ra, thông qua một hoặc nhiều cơ chế sau:

– Làm chậm hoặc ức chế rụng trứng: Đây là cơ chế chính. Nếu trứng chưa rụng, tinh trùng sẽ không có cơ hội gặp trứng.
– Làm đặc chất nhầy cổ tử cung: Giảm khả năng tinh trùng di chuyển vào buồng tử cung.
– Thay đổi niêm mạc tử cung: Làm cho môi trường tử cung kém thuận lợi cho trứng đã thụ tinh làm tổ (tuy cơ chế này còn gây tranh cãi và không phải loại thuốc nào cũng có).

Quan trọng: Nếu phôi đã làm tổ thành công, thuốc hoàn toàn không có tác dụng đình thai.

Khi nào nên dùng thuốc tránh thai khẩn cấp?

Bạn có thể cân nhắc sử dụng thuốc trong các tình huống sau:

– Quan hệ tình dục mà không dùng bất kỳ biện pháp tránh thai nào.
– Bao cao su bị rách, tuột hoặc sử dụng sai cách.
– Quên uống thuốc tránh thai hàng ngày (đặc biệt quên từ 2 viên trở lên).
– Bị xâm hại tình dục hoặc cưỡng bức.

Tuy nhiên, đây không phải là giải pháp thay thế lâu dài cho các biện pháp ngừa thai chủ động như thuốc hàng ngày, vòng tránh thai hay bao cao su.

Hiệu quả và thời điểm dùng thuốc

– Càng uống sớm, hiệu quả càng cao.
– Tốt nhất trong vòng 72 giờ (3 ngày) sau quan hệ không an toàn. Một số loại (chứa ulipristal acetate) có thể dùng đến 120 giờ (5 ngày), nhưng hiệu quả giảm rõ rệt theo thời gian.
– Hiệu quả dao động từ 58% đến 94%, tùy thuộc vào thời điểm trong chu kỳ kinh và loại thuốc được dùng.

Ví dụ: Nếu bạn quan hệ gần ngày rụng trứng, khả năng thuốc “kịp” ngăn rụng trứng sẽ thấp hơn — và nguy cơ mang thai vẫn tồn tại.

Tác dụng phụ thường gặp

Thuốc tránh thai khẩn cấp có thể gây một số phản ứng tạm thời, bao gồm:

– Buồn nôn, nôn (nếu nôn trong vòng 2–3 giờ sau uống, có thể cần uống lại liều mới).
– Đau đầu, chóng mặt, mệt mỏi.
– Rối loạn kinh nguyệt: Kinh có thể đến sớm hơn, muộn hơn, hoặc ra máu点滴 (spotting).
– Đau bụng nhẹ, căng tức ngực.

Các triệu chứng này thường tự hết trong 1–2 ngày. Tuy nhiên, nếu bạn chảy máu nhiều, đau bụng dữ dội hoặc chậm kinh trên 1 tuần, hãy đi khám để loại trừ mang thai ngoài tử cung hoặc các vấn đề khác.

Lưu ý quan trọng khi sử dụng

– Không dùng như biện pháp tránh thai thường xuyên: Lạm dụng có thể làm rối loạn nội tiết, gây mất kinh, ảnh hưởng tâm lý và giảm hiệu quả ngừa thai.
– Không bảo vệ bạn khỏi các bệnh lây qua đường tình dục (HIV, lậu, giang mai…).
– Không gây vô sinh: Dùng đúng cách, đúng chỉ định không ảnh hưởng đến khả năng sinh sản sau này.
– Một số đối tượng cần thận trọng: Người có tiền sử huyết khối, bệnh gan nặng, hoặc rối loạn chuyển hóa porphyrin — nên tham vấn bác sĩ trước khi dùng.

Thuốc tránh thai khẩn cấp là “phao cứu sinh” hữu ích, nhưng không phải lá chắn an toàn tuyệt đối. Trong nhiều trường hợp tôi gặp, bệnh nhân đã lạm dụng thuốc nhiều lần trong tháng, dẫn đến rối loạn kinh kéo dài và lo âu không cần thiết.

Nếu bạn thường xuyên lo lắng về việc mang thai ngoài ý muốn, hãy trao đổi với bác sĩ để lựa chọn biện pháp tránh thai phù hợp, an toàn và bền vững hơn — thay vì dựa dồn vào “viên thuốc khẩn cấp” mỗi lần xảy ra sự cố.

Và nhớ: Uống thuốc không thay thế được việc chủ động bảo vệ bản thân — cả về sức khỏe sinh sản lẫn sức khỏe tình dục tổng thể.