Bà đẻ nên kiêng ăn gì trong 3 tháng đầu sau sinh?

“Cháu mới sinh em bé được hơn 2 tuần, nhưng cả nhà ai cũng dặn đủ thứ: không được ăn mắm tôm, không ăn rau mùi, thậm chí cả trái cây lạnh cũng cấm… Cháu hoang mang lắm, không biết cái nào đúng, cái nào chỉ là mê tín. Ăn kiêng quá thì sợ thiếu sữa, mà ăn bừa lại sợ ảnh hưởng sức khỏe. Bác sĩ có thể giúp cháu hiểu rõ: rốt cuộc sau sinh, mình nên kiêng gì và kiêng trong bao lâu?”

Chuyên viên tư vấn

Đã trả lời: Ngày

Chào bạn! Tôi hiểu nỗi băn khoăn của bạn — sau sinh là giai đoạn cơ thể rất nhạy cảm, nhưng không phải mọi “kiêng cữ” dân gian đều có cơ sở khoa học. Trong 3 tháng đầu, mục tiêu chính là phục hồi sức khỏe, nuôi con bằng sữa mẹ và tránh các yếu tố gây viêm nhiễm hoặc mất cân bằng nội tiết. Dưới đây, tôi sẽ giải thích rõ từng vấn đề bạn quan tâm.

Những thực phẩm nên hạn chế hoặc tránh trong 3 tháng đầu sau sinh

– Đồ sống, tái, gỏi, tiết canh: Nguy cơ nhiễm khuẩn (như Listeria, Salmonella) cao, dễ ảnh hưởng đến cả mẹ và bé qua sữa mẹ.
– Thực phẩm nhiều gia vị cay nóng (ớt, tiêu, tỏi sống): Có thể làm thay đổi mùi vị sữa, khiến bé quấy khóc hoặc từ chối bú.
– Các loại cá chứa nhiều thủy ngân (cá kiếm, cá mập, cá thu lớn): Gây ảnh hưởng đến sự phát triển thần kinh của trẻ sơ sinh.
– Rượu, bia, chất kích thích: Ảnh hưởng trực tiếp đến chất lượng sữa và khả năng chăm sóc con của mẹ.
– Thực phẩm dễ gây dị ứng hoặc đầy hơi (đậu nành, bắp cải, súp lơ): Nếu bé có dấu hiệu dị ứng (nổi mẩn, nôn trớ, quấy khóc), mẹ nên tạm ngưng để theo dõi.

Lưu ý: Không cần kiêng tuyệt đối rau thơm, trái cây mát hay nước lạnh — miễn là sạch, chín và ăn điều độ.

Kiêng cữ sau sinh theo dân gian: Đâu là điều nên giữ, đâu là điều nên bỏ?

Nhiều phong tục “ở cữ” xuất phát từ mong muốn bảo vệ sức khỏe mẹ con trong điều kiện y tế xưa còn hạn chế. Tuy nhiên, một số quan niệm hiện nay đã lạc hậu:

– Nên giữ: Tránh gió lùa trực tiếp, giữ ấm vùng bụng và lưng, nghỉ ngơi đầy đủ, vệ sinh sạch sẽ.
– Nên bỏ: Không tắm gội trong 1 tháng, kiêng nước lạnh tuyệt đối, nằm than, kiêng tất cả rau xanh và trái cây. Những điều này dễ dẫn đến mất nước, táo bón, viêm da, thậm chí trầm cảm sau sinh do kiệt sức và thiếu vitamin.

Tôi từng gặp nhiều sản phụ đến khám vì viêm nang lông, nhiễm trùng da do “nằm than” hoặc suy nhược do ăn uống thiếu chất — chỉ vì tuân thủ kiêng cữ quá mức.

Phụ nữ sau sinh nên kiêng ăn gì để tránh mất sữa?

Thực tế, không có thực phẩm nào “gây mất sữa” tuyệt đối, nhưng một số món có thể làm giảm lượng hoặc chất lượng sữa ở một số người:

– Lá lốt, măng chua, bạc hà, rau răm (nếu ăn quá nhiều): Một số nghiên cứu nhỏ ghi nhận liên quan đến giảm tiết sữa, nhưng chưa có bằng chứng chắc chắn.
– Ăn thiếu chất, thiếu nước: Đây mới là nguyên nhân phổ biến nhất gây ít sữa. Nếu mẹ ăn kiêng quá mức, cơ thể sẽ ưu tiên năng lượng cho các cơ quan sống còn, không phải tuyến vú.

Thay vì kiêng khem cực đoan, hãy ăn đủ 4 nhóm chất, uống 2–2,5 lít nước/ngày, và cho con bú thường xuyên — đó là cách tốt nhất để duy trì nguồn sữa dồi dào.

Gợi ý thực đơn ở cữ cho mẹ sinh thường

Một thực đơn khoa học sau sinh nên đảm bảo năng lượng (~2.500 kcal/ngày), giàu protein, sắt, canxi và chất xơ:

Sáng: Cháo gà + trứng luộc + chuối chín
Trưa: Cơm + cá hồi hấp + canh rau ngót nấu thịt nạc + rau luộc
Chiều: Súp bí đỏ + sữa hạt (hạnh nhân, óc chó)
Tối: Cơm + thịt bò xào + canh mồng tơi + sữa mẹ hoặc sữa bầu
Giữa các bữa: Nước ấm, nước gạo lứt, trái cây chín (đu đủ, cam, bơ)

Lưu ý: Nấu chín, đảm bảo vệ sinh, đa dạng món để tránh ngán và thiếu vi chất.

Hậu quả nếu không kiêng cữ hợp lý sau sinh

“Không kiêng cữ” không có nghĩa là ăn uống bừa bãi hay làm việc quá sức. Hậu quả thường đến từ hai thái cực:

– Kiêng quá mức: Gây thiếu máu, táo bón, suy nhược, trầm cảm, giảm tiết sữa.
– Không nghỉ ngơi, vận động mạnh sớm, quan hệ tình dục quá sớm: Dễ dẫn đến sa sinh dục, viêm nhiễm đường sinh dục, băng huyết muộn hoặc tổn thương sàn chậu.

Cơ thể cần ít nhất 6–8 tuần để tử cung hồi phục, vết khâu (nếu có) lành hẳn. Vội vàng “trở lại bình thường” quá sớm có thể để lại di chứng lâu dài.

Tại sao người nước ngoài không “ở cữ” như người Việt?

Thực ra, họ vẫn “ở cữ”, nhưng theo cách khoa học hơn:
– Nghỉ sinh 6–12 tuần (tùy quốc gia), có hỗ trợ y tế và tư vấn dinh dưỡng.
– Được khuyến khích vận động nhẹ sau 1–2 ngày, tắm rửa bình thường, ăn uống cân bằng.
– Không có quan niệm “gió độc”, “nước lạnh gây liệt”, nên họ tập trung vào phục hồi chức năng thay vì kiêng khem mê tín.

Khác biệt nằm ở văn hóa và hệ thống y tế, chứ không phải họ “không cần kiêng”.

Thời gian kiêng cữ sau sinh thường kéo dài bao lâu?

Về mặt y khoa, giai đoạn hậu sản kéo dài 6–8 tuần. Đây là thời gian tử cung co hồi, nội tiết ổn định, và cơ thể dần trở lại trạng thái trước mang thai.

Tuy nhiên, 3 tháng đầu (12 tuần) vẫn là “cửa sổ vàng” để:

Tái tạo dự trữ sắt, canxi
Ổn định tâm lý
Thiết lập thói quen chăm con và cho bú

Vì vậy, dù không cần “nằm một chỗ”, bạn vẫn nên tránh lao động nặng, giữ tinh thần thoải mái, ăn uống đủ chất và tái khám sau 6 tuần.

Kiêng cữ sau sinh không có nghĩa là giam mình trong những điều cấm đoán vô lý, mà là lắng nghe cơ thể, ưu tiên phục hồi và nuôi con bằng tình yêu — chứ không phải nỗi sợ. Nhiều quan niệm dân gian có giá trị, nhưng cần được “lọc” qua lăng kính y học hiện đại. Nếu bạn ăn uống lành mạnh, nghỉ ngơi hợp lý và giữ tinh thần tích cực, đó chính là “ở cữ” đúng nghĩa.

Nếu còn băn khoăn về món ăn cụ thể hay triệu chứng bất thường (sốt, đau bụng, ít sữa…), đừng ngần ngại đi khám — vì sức khỏe của bạn là nền tảng cho cả em bé.