Thích nhổ tóc có phải là dấu hiệu của bệnh tâm thần?
Chào bạn,
Việc thích nhổ tóc – đặc biệt khi hành vi này lặp đi lặp lại, khó kiềm chế và gây rụng tóc – có thể là biểu hiện của một rối loạn tâm thần thực sự, chứ không đơn thuần là “tật xấu” hay “thói quen vô hại”. Trong chuyên khoa tâm thần, chúng tôi gọi đây là rối loạn nhổ tóc bệnh lý (Trichotillomania – TTM), thuộc nhóm rối loạn ám ảnh cưỡng chế (OCD spectrum).
Nhổ tóc bệnh lý là gì và biểu hiện ra sao?
Rối loạn nhổ tóc bệnh lý là tình trạng người bệnh không thể kiểm soát được hành vi nhổ tóc của mình, dù biết rõ hậu quả và thường cảm thấy xấu hổ sau đó. Một số đặc điểm điển hình bao gồm:
– Cảm giác căng thẳng, ngứa ran hoặc bồn chồn trước khi nhổ tóc, và cảm giác thoải mái tạm thời ngay sau đó.
– Xuất hiện các mảng rụng tóc không đều, với tóc ngắn, tóc dài xen kẽ; da đầu trơn láng, không có sẹo.
– Người bệnh có thể soi gương tỉ mỉ để chọn sợi tóc “không vừa ý” rồi nhổ, thậm chí ăn tóc (trichophagia) – một biến thể nguy hiểm.
– Hành vi thường xảy ra khi ở một mình, trong trạng thái thư giãn hoặc căng thẳng, như lúc học bài, xem điện thoại, nằm trên giường.
Tôi từng gặp nhiều bệnh nhân trẻ tuổi đến khám vì “rụng tóc”, nhưng sau khai thác kỹ mới phát hiện họ đã âm thầm nhổ tóc hàng tháng trời mà không dám nói với ai.
Nguyên nhân sâu xa của việc nhổ tóc không kiểm soát
Nguyên nhân của TTM không chỉ nằm ở yếu tố tâm lý, mà còn liên quan đến sự bất thường trong hoạt động não bộ:
– Mất cân bằng chất dẫn truyền thần kinh: Serotonin, Dopamine và Glutamate – những chất điều hòa cảm xúc và xung động – hoạt động bất thường, làm giảm khả năng kiềm chế hành vi.
– Bất thường cấu trúc não: Các vùng như tiểu não, nhân bèo (amygdala), và vòng nối vỏ não – thể vân – đồi thị có thể hoạt động quá mức hoặc kém phối hợp.
– Yếu tố tâm lý: Nhổ tóc thường là cách vô thức để giảm lo âu, giải tỏa căng thẳng, hoặc đối phó với cảm xúc tiêu cực như buồn chán, cô đơn, tức giận.
– Di truyền và môi trường: Người có tiền sử gia đình mắc rối loạn lo âu, OCD hoặc ADHD có nguy cơ cao hơn.
Dấu hiệu cảnh báo cần đi khám chuyên khoa tâm thần
Bạn nên cân nhắc đi khám nếu bản thân hoặc người thân có các dấu hiệu sau:
– Rụng tóc thành mảng không rõ nguyên nhân, nhưng da đầu không viêm, không nấm.
– Không thể ngừng hành vi nhổ tóc, dù đã cố gắng nhiều lần.
– Cảm thấy xấu hổ, giấu giếm, tránh giao tiếp xã hội vì ngoại hình.
– Có hành vi ăn tóc hoặc thường xuyên chơi với tóc bằng tay (xoắn, kéo, cắn).
– Đã từng bị trầm cảm, lo âu, rối loạn ám ảnh cưỡng chế hoặc ADHD.
Đáng tiếc là nhiều người ban đầu tìm đến bác sĩ da liễu, trong khi gốc rễ vấn đề lại nằm ở tâm thần. Sự phối hợp giữa hai chuyên khoa là chìa khóa để chẩn đoán chính xác.
Cách điều trị và phòng ngừa tái phát hiệu quả
TTM hoàn toàn có thể điều trị được, đặc biệt khi can thiệp sớm. Các phương pháp hiệu quả bao gồm:
– Liệu pháp hành vi nhận thức (CBT): Giúp nhận diện “kịch bản” dẫn đến hành vi nhổ tóc và xây dựng phản ứng thay thế.
– Huấn luyện đảo ngược thói quen (HRT): Dạy người bệnh thay thế hành vi nhổ tóc bằng cử động vô hại (ví dụ: nắm chặt tay, bóp bóng giảm stress).
– Thuốc điều chỉnh dẫn truyền thần kinh: N-acetylcysteine (NAC), Memantine, hoặc một số thuốc ức chế tái hấp thu serotonin (SSRIs) có thể được cân nhắc trong trường hợp nặng.
– Liệu pháp chấp nhận và cam kết (ACT) hoặc hành vi biện chứng (DBT): Hỗ trợ quản lý cảm xúc, giảm phản ứng né tránh.
– Kích thích từ xuyên sọ (TMS): Kỹ thuật không xâm lấn đang cho thấy hiệu quả trong nghiên cứu gần đây.
– Thiết bị đeo tay thông minh: Một số thiết bị có thể phát hiện cử động tay đưa lên đầu và rung cảnh báo – rất hữu ích trong giai đoạn đầu điều trị.
Song song đó, chăm sóc da đầu nếu có tổn thương, và hỗ trợ tâm lý từ gia đình cũng đóng vai trò then chốt.
Theo kinh nghiệm lâm sàng của tôi, nhổ tóc không kiểm soát hiếm khi chỉ là “tật xấu” – nó thường là tiếng nói vô thức của một tâm trí đang chịu áp lực, mất cân bằng hoặc tổn thương cảm xúc.
Nếu bạn hoặc người thân đang trải qua điều này, đừng tự trách hay giấu diếm. Hãy chủ động tìm đến chuyên khoa tâm thần càng sớm càng tốt. Can thiệp kịp thời không chỉ giúp phục hồi mái tóc, mà còn bảo vệ sức khỏe tâm lý lâu dài, tránh những hệ lụy như trầm cảm, cô lập xã hội, hay thậm chí biến chứng tiêu hóa do ăn tóc.
Nhổ tóc bệnh lý là một rối loạn thực sự – và cũng là một tình trạng có thể chữa khỏi.
