Viêm phổi trẻ em có nguy hiểm không và khi nào cần đi khám?
Chào bạn, tôi hiểu nỗi lo của một phụ huynh khi thấy con ho dai dẳng, mệt mỏi hay thở khác thường. Viêm phổi ở trẻ em hoàn toàn có thể trở nặng nếu không được phát hiện và điều trị kịp thời, đặc biệt ở trẻ dưới 5 tuổi hoặc có nền sức khỏe yếu. Tuy nhiên, nếu được can thiệp đúng lúc, đa số các trường hợp đều đáp ứng tốt với điều trị và hồi phục hoàn toàn.
Dưới đây, tôi sẽ chia sẻ rõ hơn về nguyên nhân, dấu hiệu cảnh báo, cách xử trí và phòng ngừa viêm phổi ở trẻ – những điều mà tôi thường giải thích cho các bậc cha mẹ trong phòng khám hàng ngày.
Nguyên nhân phổ biến gây viêm phổi ở trẻ em
Viêm phổi ở trẻ chủ yếu do nhiễm trùng, và tác nhân thay đổi theo độ tuổi:
– Virus (như RSV, adenovirus, cúm): chiếm đa số ở trẻ nhỏ dưới 2 tuổi, thường khởi phát từ cảm lạnh thông thường rồi lan xuống phổi.
– Vi khuẩn (như Streptococcus pneumoniae, Haemophilus influenzae): thường gây sốt cao đột ngột, ho có đờm, thở nhanh – hay gặp ở trẻ lớn hơn.
– Mycoplasma pneumoniae: gây “viêm phổi đi bộ” – trẻ vẫn sinh hoạt bình thường nhưng ho kéo dài, dễ bỏ sót chẩn đoán.
– Hít phải dị vật hoặc dịch dạ dày (ở trẻ có trào ngược, sặc sữa): cũng có thể dẫn đến viêm phổi hít.
– Trẻ suy dinh dưỡng, sinh non, mắc bệnh tim phổi bẩm sinh hoặc chưa tiêm vắc xin đầy đủ sẽ có nguy cơ cao hơn.
Dấu hiệu cảnh báo viêm phổi – khi nào cần đưa trẻ đi khám ngay?
Không phải cơn ho nào cũng là viêm phổi, nhưng bạn nên cảnh giác nếu trẻ có ít nhất 2–3 dấu hiệu sau:
– Thở nhanh bất thường: trên 50 lần/phút (trẻ dưới 1 tuổi) hoặc trên 40 lần/phút (trẻ 1–5 tuổi).
– Co lõm lồng ngực khi hít vào – dấu hiệu cho thấy trẻ đang gắng sức để thở.
– Sốt cao liên tục > 38.5°C kéo dài quá 3 ngày, hoặc sốt lui rồi tái phát.
– Ho có đờm đặc, vàng/xanh, hoặc ho ra máu (hiếm nhưng nghiêm trọng).
– Trẻ mệt lả, bỏ bú/bỏ ăn, li bì, khó đánh thức – đây là dấu hiệu nguy hiểm cần cấp cứu.
Trong thực tế lâm sàng, tôi từng gặp nhiều trẻ nhập viện muộn vì cha mẹ nghĩ “chỉ là ho thông thường”, dẫn đến biến chứng như tràn dịch màng phổi hoặc suy hô hấp.
Cách chăm sóc và hỗ trợ trẻ tại nhà khi nghi viêm phổi nhẹ
Nếu trẻ chỉ ho nhẹ, không sốt cao và vẫn chơi, ăn uống tốt, bạn có thể theo dõi tại nhà dưới sự hướng dẫn của bác sĩ:
– Đảm bảo trẻ uống đủ nước để làm loãng đờm và tránh mất nước.
– Cho trẻ nghỉ ngơi, tránh tiếp xúc khói thuốc, bụi, hoặc không khí lạnh đột ngột.
– Vỗ rung long đờm đúng cách (nếu trẻ nhỏ): đặt trẻ nằm nghiêng, vỗ nhẹ bằng lòng bàn tay từ lưng lên vai 2–3 lần/ngày.
– Không tự ý dùng kháng sinh – vì nếu do virus, kháng sinh không có tác dụng và còn gây kháng thuốc.
– Theo dõi sát diễn tiến: nếu sau 2–3 ngày không đỡ hoặc xuất hiện dấu hiệu cảnh báo, cần tái khám ngay.
Phòng ngừa viêm phổi ở trẻ – những biện pháp hiệu quả từ sớm
Phòng bệnh luôn quan trọng hơn chữa bệnh, đặc biệt với hệ hô hấp non nớt của trẻ:
– Tiêm đầy đủ vắc xin: phế cầu (PCV), cúm mùa, Hib, sởi – đều giúp giảm nguy cơ viêm phổi nghiêm trọng.
– Nuôi con bằng sữa mẹ ít nhất 6 tháng đầu: sữa mẹ cung cấp kháng thể tự nhiên bảo vệ đường hô hấp.
– Giữ môi trường sống sạch, thoáng, không khói thuốc – khói thuốc thụ động làm tăng gấp đôi nguy cơ viêm phổi ở trẻ.
– Rửa tay thường xuyên cho cả trẻ và người chăm sóc để hạn chế lây nhiễm virus/vi khuẩn.
– Điều trị dứt điểm các bệnh hô hấp trên (viêm mũi, viêm họng) để tránh lan xuống phổi.
Viêm phổi ở trẻ em có thể diễn tiến nhanh, nhưng phát hiện sớm và điều trị đúng sẽ mang lại tiên lượng rất tốt. Đừng đợi đến khi trẻ khó thở mới đi khám – những dấu hiệu tưởng “nhẹ” như ho kéo dài, thở nhanh, mệt mỏi… đã có thể là lời cảnh báo đầu tiên. Nếu bạn nghi ngờ, hãy đưa trẻ đến cơ sở y tế để được nghe phổi, đo SpO₂ và đánh giá tổng trạng. Trong nhiều trường hợp, chỉ cần một cuộc thăm khám kịp thời, bạn đã giúp con tránh được những biến chứng đáng tiếc.
