Tay chân miệng ở trẻ em có nguy hiểm không?

Chào bạn, tôi hiểu nỗi lo lắng của bạn khi thấy con có những dấu hiệu bất thường như vậy. Tay chân miệng ở trẻ em là một bệnh do virus gây ra, thường lành tính và tự khỏi trong vòng 7–10 ngày. Tuy nhiên, ở một số trường hợp – đặc biệt là trẻ dưới 5 tuổi – bệnh có thể tiến triển nhanh và gây biến chứng nghiêm trọng như viêm màng não, viêm cơ tim hay phù phổi cấp. Vì vậy, việc nhận biết sớm các dấu hiệu cảnh báo và chăm sóc đúng cách là rất quan trọng.

Nguyên nhân và diễn biến của bệnh tay chân miệng ở trẻ em

Bệnh tay chân miệng chủ yếu do nhóm virus Enterovirus, phổ biến nhất là Coxsackievirus A16 và Enterovirus 71 (EV71). Virus lây lan qua đường tiêu hóa, tiếp xúc trực tiếp với dịch tiết từ mũi, họng, nước bọt hoặc dịch từ các mụn nước của trẻ bệnh.

Diễn biến bệnh thường chia thành 3 giai đoạn:

– Giai đoạn ủ bệnh (3–7 ngày): Trẻ không có triệu chứng, nhưng đã có khả năng lây nhiễm.
– Giai đoạn khởi phát (1–2 ngày): Sốt nhẹ hoặc sốt cao, mệt mỏi, chán ăn, đau họng.
– Giai đoạn toàn phát (3–10 ngày): Xuất hiện loét miệng và mụn nước đặc trưng ở lòng bàn tay, lòng bàn chân, đầu gối, mông. Các mụn nước thường không ngứa, không đau, và tự xẹp sau 5–7 ngày.

Trong phòng khám, tôi thường gặp nhiều phụ huynh nhầm lẫn tay chân miệng với các bệnh da liễu khác như thủy đậu hay dị ứng. Tuy nhiên, đặc điểm giúp phân biệt là mụn nước khu trú ở các vị trí đặc hiệu và kèm loét miệng gây đau rát, khiến trẻ bỏ ăn, quấy khóc.

Dấu hiệu cảnh báo bệnh tay chân miệng ở trẻ em đang trở nặng

Mặc dù đa số trường hợp tay chân miệng ở trẻ em diễn biến nhẹ, bạn cần đưa trẻ đến bệnh viện ngay nếu thấy bất kỳ dấu hiệu sau:

– Sốt cao trên 39°C kéo dài hơn 2 ngày, không đáp ứng với thuốc hạ sốt.
– Giật mình khi ngủ hoặc đang chơi, tần suất tăng dần – đây là dấu hiệu sớm của biến chứng thần kinh.
– Trẻ lừ đừ, ngủ gà, khó đánh thức, hoặc đột ngột quấy khóc liên tục.
– Run tay chân, đi loạng choạng, yếu cơ.
– Thở nhanh, thở dốc, da nổi vân tím, mạch nhanh – dấu hiệu suy hô hấp hoặc sốc.

Những biểu hiện này cho thấy virus có thể đã ảnh hưởng đến hệ thần kinh trung ương hoặc tim mạch – tình trạng cần can thiệp y tế khẩn cấp.

Hướng dẫn chăm sóc trẻ bị tay chân miệng tại nhà

Nếu trẻ chỉ ở độ 1 (sốt nhẹ, có loét miệng và mụn nước nhưng không có dấu hiệu cảnh báo), bạn hoàn toàn có thể chăm sóc tại nhà theo hướng dẫn sau:

– Hạ sốt: Dùng paracetamol đúng liều theo cân nặng (không dùng ibuprofen hay aspirin vì có thể làm nặng thêm tổn thương niêm mạc).
– Giảm đau miệng: Súc miệng bằng nước muối sinh lý ấm 3–4 lần/ngày; với trẻ lớn, có thể dùng gel giảm đau theo toa bác sĩ.
– Dinh dưỡng: Cho trẻ ăn thức ăn mềm, nguội, dễ nuốt như cháo loãng, sữa, sinh tố. Tránh đồ chua, cay, nóng. Chia nhỏ bữa để đảm bảo đủ năng lượng.
– Bù nước: Khuyến khích trẻ uống đủ nước, oresol nếu có dấu hiệu mất nước nhẹ (môi khô, tiểu ít).
– Vệ sinh: Tắm rửa bình thường, giữ da sạch sẽ; không kiêng gió, kiêng nước.
– Cách ly: Cho trẻ nghỉ học ít nhất 7–10 ngày để tránh lây lan trong cộng đồng.

Lưu ý: Không tự ý dùng kháng sinh vì bệnh do virus, kháng sinh không có tác dụng và có thể gây rối loạn tiêu hóa.

Cách phòng ngừa tay chân miệng ở trẻ em

Hiện chưa có vắc xin phòng tay chân miệng phổ biến tại Việt Nam (một số vắc xin phòng EV71 đã có ở Trung Quốc nhưng chưa được lưu hành rộng rãi). Do đó, phòng bệnh chủ yếu dựa vào vệ sinh:

– Rửa tay thường xuyên bằng xà phòng cho cả trẻ và người chăm sóc, đặc biệt trước khi ăn và sau khi đi vệ sinh.
– Không cho trẻ dùng chung khăn mặt, chén, muỗng, đồ chơi với trẻ khác.
– Lau sàn nhà, tay nắm cửa, đồ chơi bằng dung dịch sát khuẩn (như nước Javel pha loãng hoặc cloramin B).
– Tránh đưa trẻ đến nơi đông người trong mùa dịch (thường bùng phát vào mùa hè và đầu thu).

Tay chân miệng ở trẻ em tuy thường lành tính nhưng không nên chủ quan, vì biến chứng có thể xảy ra nhanh chóng trong vòng 24–48 giờ. Nếu trẻ có bất kỳ dấu hiệu cảnh báo nào – đặc biệt là giật mình, sốt cao không hạ, hoặc thay đổi ý thức – bạn hãy đưa trẻ đến cơ sở y tế ngay, không chờ đợi. Việc theo dõi sát và chăm sóc đúng cách tại nhà sẽ giúp trẻ vượt qua bệnh an toàn và hạn chế nguy cơ lây lan cho cộng đồng.