Sởi ở trẻ em có biểu hiện thế nào và cách chăm sóc ra sao?
Chào bạn, cảm ơn bạn đã chia sẻ lo lắng. Đúng như bạn mô tả, sởi ở trẻ thường khởi phát với sốt cao, ho, chảy nước mũi, mắt đỏ và sau đó là phát ban đặc trưng. Đây là một bệnh truyền nhiễm do virus, rất dễ lây lan nhưng có thể phòng ngừa hiệu quả bằng vắc xin. Dưới đây, tôi sẽ giải thích rõ hơn về nguyên nhân, dấu hiệu nhận biết, cách chăm sóc tại nhà và thời điểm cần đưa trẻ đi khám.
Nguyên nhân và đặc điểm của bệnh sởi ở trẻ em
Sởi là bệnh do virus measles (thuộc họ Paramyxoviridae) gây ra, lây lan mạnh qua đường hô hấp khi trẻ hít phải các giọt bắn từ người bệnh khi ho, hắt hơi hoặc tiếp xúc trực tiếp với dịch tiết mũi họng. Một số đặc điểm quan trọng:
– Rất dễ lây: Một người bệnh có thể lây cho 9–10 người chưa có miễn dịch.
– Thời gian ủ bệnh: Khoảng 10–14 ngày, sau đó mới xuất hiện triệu chứng.
– Miễn dịch sau mắc bệnh: Trẻ từng mắc sởi sẽ có miễn dịch suốt đời, nhưng chưa tiêm vắc xin thì nguy cơ mắc rất cao, đặc biệt ở trẻ dưới 5 tuổi.
– Biến chứng nguy hiểm: Viêm phổi, viêm não, tiêu chảy nặng, thậm chí tử vong nếu không được theo dõi và điều trị kịp thời.
Dấu hiệu nhận biết sởi ở trẻ – Đừng nhầm với sốt phát ban thông thường
Bệnh sởi tiến triển qua 3 giai đoạn rõ rệt:
- Giai đoạn khởi phát (3–4 ngày đầu):
– Sốt cao (39–40°C)
– Ho khan, chảy nước mũi, mắt đỏ (viêm kết mạc)
– Mệt mỏi, chán ăn
– Có thể thấy chấm Koplik – những đốm trắng nhỏ trong niêm mạc má, rất đặc hiệu cho sởi (xuất hiện 1–2 ngày trước khi phát ban). - Giai đoạn phát ban (ngày thứ 4–6):
– Ban đỏ bắt đầu từ sau tai, lan ra mặt, cổ, rồi xuống ngực, bụng và tứ chi.
– Ban dạng dát sẩn, có thể nhập lại thành mảng, ấn không mất màu.
– Sốt vẫn cao hoặc tăng hơn khi ban mọc. - Giai đoạn hồi phục (sau ngày thứ 7):
– Ban bay dần theo thứ tự xuất hiện, để lại vết thâm da (dấu hiệu “vằn da hổ”).
– Trẻ bắt đầu ăn uống tốt hơn, giảm ho và hết sốt.
Khi nào cần đưa trẻ đi khám ngay?
Mặc dù đa số trẻ hồi phục tốt, nhưng sởi có thể diễn biến nặng, đặc biệt ở trẻ suy dinh dưỡng, chưa tiêm chủng hoặc có bệnh nền. Bạn nên đưa trẻ đến cơ sở y tế nếu xuất hiện:
– Sốt kéo dài trên 5 ngày hoặc sốt lại sau khi đã hạ
– Khó thở, thở nhanh, co kéo cơ liên sườn
– Trẻ li bì, co giật, nôn ói liên tục
– Mắt chảy mủ, nhìn mờ (dấu hiệu viêm giác mạc)
– Tiêu chảy nặng, mất nước
Hướng dẫn chăm sóc trẻ bị sởi tại nhà
Hiện nay không có thuốc điều trị đặc hiệu cho virus sởi, nên việc chăm sóc hỗ trợ rất quan trọng:
– Cách ly trẻ: Tránh tiếp xúc với trẻ khác, đặc biệt là trẻ dưới 1 tuổi và phụ nữ mang thai chưa tiêm vắc xin.
– Bù đủ nước và dinh dưỡng: Cho trẻ uống nhiều nước, bú mẹ đầy đủ, ăn thức ăn mềm, dễ tiêu.
– Hạ sốt an toàn: Dùng paracetamol theo cân nặng (không dùng aspirin vì nguy cơ hội chứng Reye).
– Vệ sinh mắt, mũi: Nhỏ nước muối sinh lý 0,9% để làm sạch mũi và mắt, tránh bội nhiễm.
– Không tự ý dùng kháng sinh: Chỉ dùng khi có biến chứng bội nhiễm do vi khuẩn, theo chỉ định của bác sĩ.
Phòng ngừa sởi – Vắc xin là “lá chắn” hiệu quả nhất
Trong hơn 15 năm làm việc tại phòng khám nhi, tôi thấy đa số ca sởi nặng đều xảy ra ở trẻ chưa tiêm đủ 2 mũi vắc xin sởi. Theo chương trình tiêm chủng mở rộng:
– Mũi 1: lúc 9 tháng tuổi
– Mũi 2: lúc 18 tháng tuổi
Vắc xin sởi (đơn hoặc phối hợp MMR – sởi, quai bị, rubella) có hiệu quả bảo vệ trên 95% nếu tiêm đủ liều. Ngay cả khi đã tiếp xúc với người bệnh, tiêm vắc xin trong vòng 72 giờ đầu vẫn có thể ngăn ngừa hoặc làm bệnh nhẹ hơn.
Sởi ở trẻ em tuy thường lành tính nhưng tiềm ẩn nhiều biến chứng nghiêm trọng nếu chủ quan. Nhận biết sớm các dấu hiệu đặc trưng – đặc biệt là sốt kèm viêm long đường hô hấp và phát ban theo trình tự – sẽ giúp bạn chăm sóc con đúng cách và đưa đi khám kịp thời. Quan trọng nhất: hãy đảm bảo trẻ được tiêm vắc xin đầy đủ. Đó là cách bảo vệ tốt nhất, không chỉ cho con bạn mà cho cả cộng đồng.
