Làm sao phát hiện sớm tật khúc xạ mắt ở trẻ nhỏ? Cha mẹ cần biết ngay!
Chào bạn,
Tật khúc xạ (cận thị, viễn thị, loạn thị, lệch khúc xạ) hoàn toàn có thể xuất hiện từ rất sớm – thậm chí ngay từ những năm đầu đời – và nếu không được phát hiện kịp thời, có thể ảnh hưởng vĩnh viễn đến thị lực cũng như sự phát triển tâm lý, học tập của trẻ.
Tin vui là: hầu hết các tật khúc xạ ở trẻ đều có thể điều chỉnh hiệu quả nếu được phát hiện sớm, đặc biệt trước 6 tuổi – giai đoạn “vàng” để phát triển chức năng thị giác. Dưới đây, tôi sẽ chia sẻ rõ hơn về các dấu hiệu, nguyên nhân và cách phòng ngừa – để bạn có thể chủ động bảo vệ đôi mắt cho con mình.
Nguyên nhân và các dạng tật khúc xạ thường gặp ở trẻ nhỏ
Tật khúc xạ xảy ra khi ánh sáng không hội tụ đúng trên võng mạc, khiến hình ảnh bị mờ. Ở trẻ nhỏ, có 4 dạng chính:
– Cận thị: Trục nhãn cầu dài hoặc độ cong giác mạc quá mạnh, khiến hình ảnh hội tụ trước võng mạc. Trẻ nhìn xa mờ, nhưng nhìn gần vẫn rõ (trừ khi cận nặng). Nguyên nhân thường do di truyền, thói quen dùng mắt gần kéo dài (xem điện thoại, đọc sách sát mắt), thiếu ánh sáng tự nhiên, hoặc dinh dưỡng kém.
– Viễn thị: Trục nhãn cầu ngắn hơn bình thường, hình ảnh hội tụ sau võng mạc. Trẻ nhỏ thường có viễn thị sinh lý nhẹ và tự điều tiết được. Tuy nhiên, nếu mức độ cao, trẻ dễ mỏi mắt, nhức đầu, thậm chí lác mắt điều tiết hoặc nhược thị (mắt “lười”).
– Loạn thị: Giác mạc hoặc thủy tinh thể có hình dạng bất thường (không tròn đều), khiến ánh sáng hội tụ thành nhiều điểm khác nhau. Trẻ nhìn mờ cả gần lẫn xa, vật bị méo mó – ví dụ: chữ “H” lại thấy thành “N”. Loạn thị thường đi kèm cận hoặc viễn.
– Lệch khúc xạ (anisometropia): Hai mắt có độ khúc xạ chênh lệch lớn (một mắt cận, mắt kia viễn; hoặc cùng cận nhưng độ khác nhau). Tình trạng này dễ dẫn đến nhược thị ở mắt yếu hơn do não “bỏ qua” tín hiệu từ mắt đó.
Dấu hiệu cảnh báo trẻ có thể đang mắc tật khúc xạ
Nhiều cha mẹ nghĩ trẻ chỉ bị tật khúc xạ khi đi học – nhưng thực tế, trẻ dưới 3 tuổi cũng có thể mắc, đặc biệt nếu có yếu tố nguy cơ (sinh non, tiền sử gia đình). Hãy đưa trẻ đi khám ngay nếu bạn nhận thấy:
– Trẻ nheo mắt, nghiêng đầu, vẹo cổ khi nhìn xa (tivi, bảng lớp).
– Ngồi quá gần sách, điện thoại, tivi (<30 cm).
– Dụi mắt thường xuyên, chảy nước mắt, kêu nhức đầu sau khi học hoặc xem màn hình.
– Đọc sai chữ, chép nhầm bài, học sút kém không rõ nguyên nhân.
– Không thích tham gia các hoạt động ngoài trời (vì nhìn xa khó).
– Trong gia đình có người bị cận/viễn/loạn thị nặng từ nhỏ.
💡 Lưu ý: Trẻ nhỏ không biết diễn đạt “mắt mờ” – nên hành vi bất thường chính là “tiếng nói” đầu tiên của đôi mắt.
Khi nào nên đưa trẻ đi khám khúc xạ? Lịch khám chuẩn theo khuyến cáo
Tôi luôn khuyên các phụ huynh: đừng chờ có triệu chứng mới đi khám.
– Lần đầu tiên: Nên khám tầm soát khúc xạ khi trẻ tròn 3 tuổi, ngay cả khi không có dấu hiệu bất thường.
– Định kỳ: Mỗi 6–12 tháng/lần, tùy theo tình trạng mắt.
– Khẩn cấp: Nếu trẻ dưới 3 tuổi có dấu hiệu nghi ngờ (lác, không theo dõi đồ vật, phản ứng ánh sáng yếu…), cần khám ngay lập tức.
Tại phòng khám, chúng tôi thường dùng thuốc giãn đồng tử để đo khúc xạ chính xác – vì ở trẻ nhỏ, khả năng điều tiết rất mạnh, có thể “che giấu” tật khúc xạ nếu không giãn đồng tử.
Hướng dẫn chăm sóc và phòng ngừa tật khúc xạ cho trẻ
Phát hiện sớm là quan trọng, nhưng phòng ngừa và quản lý lâu dài mới là chìa khóa bảo vệ thị lực:
– Đeo kính đúng số, đều đặn: Đây là phương pháp an toàn và hiệu quả nhất cho trẻ. Kính không “làm mắt yếu đi” – ngược lại, nó giúp mắt phát triển thị lực bình thường.
– Tăng thời gian hoạt động ngoài trời: Ít nhất 2 giờ/ngày dưới ánh sáng tự nhiên giúp giảm nguy cơ cận thị. Ánh sáng mặt trời kích thích dopamine – chất ức chế sự dài ra của nhãn cầu.
– Tuân thủ nguyên tắc 20-20-20: Cứ 20 phút dùng mắt gần (học, xem màn hình), cho trẻ nhìn xa 20 feet (~6 mét) trong 20 giây.
– Tư thế học tập đúng: Khoảng cách mắt – sách 30–40 cm, ánh sáng đầy đủ, bàn ghế phù hợp chiều cao.
– Chế độ dinh dưỡng: Ăn nhiều rau xanh đậm (cải xoăn, rau bina), cá giàu omega-3, trái cây giàu vitamin A, C, E. Ngủ đủ 8–10 tiếng/đêm để mắt phục hồi.
⚠️ Không tự ý mua kính hoặc dùng kính của người khác – điều này có thể gây nhược thị vĩnh viễn.
Tật khúc xạ ở trẻ nhỏ không phải là “bệnh nhẹ” – nếu bỏ qua, có thể dẫn đến nhược thị, lác, thậm chí mất thị lực vĩnh viễn dù sau này đeo kính hay phẫu thuật. Nhưng may mắn thay, nếu được phát hiện trước 6 tuổi, khả năng phục hồi thị lực gần như hoàn toàn.
Vì vậy, hãy xem khám mắt định kỳ từ 3 tuổi như một phần thiết yếu trong chăm sóc sức khỏe trẻ – giống như tiêm chủng hay khám răng. Đôi mắt là cửa sổ của tri thức, và bạn chính là người đầu tiên bảo vệ cánh cửa ấy cho con.
Nếu bạn còn băn khoăn về biểu hiện của con, đừng ngần ngại đưa trẻ đi khám chuyên khoa Mắt Nhi – sớm một tháng, tốt hơn muộn một năm.
