Bệnh tay chân miệng cấp độ 1 có biểu hiện như thế nào?

“Con tôi sốt nhẹ, miệng có mấy nốt loét, tay chân nổi mụn nước nhỏ – không ngứa nhưng bé bỏ ăn, quấy khóc. Tôi lo lắm, không biết có phải tay chân miệng không, hay chỉ là viêm họng thông thường? Liệu có nguy hiểm không, và làm sao để con mau khỏe?”

Chuyên viên tư vấn

Đã trả lời: Ngày

Chào bạn, tôi hiểu nỗi lo lắng khi thấy con sốt, bỏ ăn và xuất hiện những nốt lạ trên da. Ở giai đoạn đầu (cấp độ 1), bệnh tay chân miệng (HFMD) thường khởi phát với các triệu chứng nhẹ, dễ nhầm với cảm cúm hay viêm họng do virus. Tuy nhiên, đặc trưng nhất là sự xuất hiện đồng thời của loét miệng và mụn nước ở tay, chân, mông – đây là “dấu hiệu nhận diện” quan trọng giúp phân biệt với các bệnh nhiễm virus thông thường.

Dưới đây là những thông tin lâm sàng thiết thực, dựa trên kinh nghiệm điều trị hàng trăm ca HFMD mỗi năm, để bạn hiểu rõ hơn về bệnh và cách chăm sóc con hiệu quả tại nhà.

Nguyên nhân và biểu hiện đặc trưng của tay chân miệng cấp độ 1

Bệnh tay chân miệng chủ yếu do enterovirus, phổ biến nhất là Coxsackievirus A16 hoặc Enterovirus 71 (EV71). Ở cấp độ 1 – giai đoạn nhẹ – virus chưa xâm nhập sâu vào hệ thần kinh hay tim mạch, nên các biểu hiện chủ yếu khu trú ở da và niêm mạc:

– Sốt nhẹ (37,5–38,5°C): Có thể tự lui trong 1–2 ngày, nhưng đôi khi sốt cao hơn, đặc biệt nếu do chủng EV71.
– Đau họng, khó nuốt: Do các vết loét nông xuất hiện trong miệng – trên lưỡi, nướu, vòm họng hoặc má trong. Những vết này rất đau, khiến trẻ chảy dãi nhiều và từ chối ăn uống.
– Phát ban không ngứa: Các đốm đỏ hình bầu dục, sau đó có thể thành mụn nước nhỏ với viền đỏ và trung tâm xám nhạt, thường xuất hiện ở lòng bàn tay, lòng bàn chân, đôi khi lan ra mông, đầu gối, khuỷu tay. Khác với thủy đậu, các nốt này không gây ngứa và hiếm khi vỡ.
– Mệt mỏi, chán ăn, quấy khóc: Là phản ứng sinh lý do đau miệng và sốt, chứ không phải dấu hiệu của biến chứng.

Trong phòng khám, tôi thường thấy phụ huynh nhầm lẫn HFMD với dị ứng hoặc viêm họng. Nhưng nếu thấy miệng + tay + chân cùng xuất hiện tổn thương, khả năng cao là tay chân miệng – bạn nên bắt đầu chăm sóc tại nhà ngay.

Dấu hiệu cảnh báo cần đưa trẻ đi khám ngay

Mặc dù đa số ca HFMD cấp độ 1 tự khỏi trong 7–10 ngày, khoảng 5–10% trẻ có thể tiến triển nhanh sang biến chứng nặng, đặc biệt nếu nhiễm chủng EV71. Bạn cần theo dõi sát và đưa trẻ đến cơ sở y tế nếu xuất hiện:

– Sốt cao liên tục trên 39°C, không hạ sau khi dùng thuốc hạ sốt.
– Giật mình, chới với, run chi, vã mồ hôi lạnh – dấu hiệu sớm của tổn thương thần kinh.
– Trẻ lờ đờ, ngủ li bì, khó đánh thức hoặc nôn ói nhiều.
– Thở nhanh, tim đập nhanh bất thường – có thể là dấu hiệu viêm cơ tim.
– Không uống được nước, tiểu ít, khô môi – biểu hiện mất nước nặng.

Đây là những dấu hiệu cấp cứu, không nên chần chừ. Trong nhiều ca tôi từng xử trí, trẻ nhập viện muộn do phụ huynh chủ quan đã để lại di chứng thần kinh vĩnh viễn.

Hướng dẫn chăm sóc tại nhà giúp trẻ hồi phục nhanh

Vì HFMD do virus, không có thuốc đặc trị, nên mục tiêu chăm sóc là giảm đau, ngăn mất nước và hạn chế lây lan:

– Hạ sốt và giảm đau: Dùng paracetamol (liều theo cân nặng) khi sốt trên 38,5°C hoặc trẻ đau nhiều. Không dùng aspirin cho trẻ dưới 16 tuổi. Ibuprofen có thể dùng nếu không có chống chỉ định, nhưng cần thận trọng nếu trẻ nôn nhiều hoặc mất nước.
– Chăm sóc loét miệng:
• Cho trẻ uống nước mát, sữa lạnh, nước dừa – vừa bù nước, vừa làm dịu niêm mạc.
• Ưu tiên thức ăn mềm, nguội: cháo loãng, sữa chua, kem (nếu không lạnh bụng), sinh tố chuối.
• Tránh tuyệt đối đồ chua (cam, chanh), cay, mặn, cứng – sẽ làm loét miệng đau hơn.
– Vệ sinh da:
• Tắm nước ấm sạch, không chà xát vùng mụn nước.
• Tuyệt đối không chọc vỡ mụn – dịch trong mụn chứa virus, rất dễ lây cho người khác hoặc gây bội nhiễm.
– Cách ly và phòng lây:
• Trẻ nên nghỉ học ít nhất 7–10 ngày kể từ khi khởi phát.
• Rửa tay kỹ bằng xà phòng sau khi thay tã, cho ăn, hoặc tiếp xúc với dịch tiết.
• Khử trùng đồ chơi, bề mặt bằng dung dịch chloramine B hoặc nước javel pha loãng.

Về các biện pháp dân gian như tắm lá chè, lá khế – tôi không phản đối nếu lá sạch, không phun thuốc, và trẻ không dị ứng. Tuy nhiên, chúng không tiêu diệt virus, chỉ hỗ trợ làm sạch da. Đừng vì tin vào “tắm lá là khỏi” mà bỏ qua theo dõi triệu chứng nặng.

Tay chân miệng cấp độ 1 tuy lành tính, nhưng không nên xem nhẹ. Trong thực tế lâm sàng, tôi từng gặp nhiều trẻ nhập viện muộn vì phụ huynh nghĩ “chỉ là mụn nước”, dẫn đến biến chứng viêm não – một tình huống hoàn toàn có thể ngăn ngừa nếu theo dõi sát và can thiệp sớm.

Hãy nhớ: Chăm sóc đúng cách tại nhà + theo dõi dấu hiệu cảnh báo = chìa khóa giúp trẻ vượt qua bệnh an toàn.