Tiêu chảy nên dùng thuốc gì hiệu quả?

Chào bạn,

Tiêu chảy tuy là triệu chứng phổ biến nhưng không nên xem nhẹ. Việc lựa chọn thuốc phụ thuộc vào nguyên nhân, mức độ và đối tượng bệnh nhân. Không phải lúc nào “cầm tiêu chảy” cũng là cách đúng – đôi khi, cơ thể cần thải độc, và việc dùng thuốc không phù hợp có thể làm tình trạng tồi tệ hơn. Dưới đây, tôi sẽ giải thích rõ từng nhóm thuốc, cơ chế và lưu ý quan trọng để bạn dùng an toàn.

Các nhóm thuốc trị tiêu chảy theo cơ chế hoạt động

1. Bù nước và điện giải – nền tảng điều trị tiêu chảy

– Oresol (ORS): Không phải thuốc “trị tiêu chảy”, nhưng là biện pháp quan trọng nhất để ngăn mất nước – nguyên nhân chính gây nguy hiểm, đặc biệt ở trẻ nhỏ và người già.
– Cần pha đúng tỷ lệ với nước đun sôi để nguội; pha đặc hoặc loãng đều có thể gây rối loạn điện giải.
– Trong phòng khám, tôi thường gặp bệnh nhân chỉ lo “cầm tiêu chảy” mà quên bù nước – dẫn đến suy kiệt, thậm chí phải nhập viện.

2. Thuốc làm giảm nhu động ruột – dùng có chọn lọc

– Loperamid: Làm chậm nhu động ruột, giảm số lần đi ngoài. Không dùng khi có dấu hiệu nhiễm khuẩn (sốt, phân có máu/nhầy), vì có thể giữ vi khuẩn trong ruột, làm bệnh nặng hơn.
– Diphenoxylate: Tác dụng tương tự, thường kết hợp với atropin để hạn chế lạm dụng. Phù hợp với tiêu chảy chức năng hoặc không do nhiễm trùng rõ rệt.

3. Thuốc bảo vệ niêm mạc ruột

– Smecta (diosmectite): Hấp phụ độc tố, vi khuẩn và tạo lớp màng bảo vệ niêm mạc ruột, giúp giảm kích ứng và tăng hấp thu nước.
– An toàn cho trẻ em và phụ nữ mang thai, thường được dùng sớm trong tiêu chảy cấp.

4. Thuốc kháng khuẩn và kháng viêm – chỉ dùng khi cần thiết

– Berberin: Chiết xuất từ cây hoàng đằng, có tác dụng kháng khuẩn nhẹ (chủ yếu với E. coli, Shigella) và chống viêm.
– Không phải kháng sinh, nhưng vẫn cần thận trọng: tránh dùng ở phụ nữ có thai (đặc biệt 3 tháng đầu), người có bilirubin máu cao hoặc huyết áp thấp.
– Lưu ý quan trọng: Hầu hết trường hợp tiêu chảy do virus (như rotavirus) không cần kháng sinh. Dùng kháng sinh bừa bãi có thể phá vỡ hệ vi sinh đường ruột, kéo dài tiêu chảy.

5. Các thuốc hỗ trợ khác

– Racecadotril: Giảm tiết dịch ruột bằng cách ức chế enzyme enkephalinase. Hiệu quả trong tiêu chảy cấp ở trẻ em và người lớn, không làm chậm nhu động ruột, nên an toàn hơn loperamid khi nghi ngờ nhiễm trùng.
– Pepto Bismol (bismuth subsalicylate): Giảm buồn nôn, khó tiêu, đồng thời có tác dụng kháng khuẩn nhẹ. Không dùng cho trẻ dưới 12 tuổi (nguy cơ hội chứng Reye) hoặc khi có sốt, máu trong phân.

Dấu hiệu cảnh báo cần đi khám ngay

Bạn nên đến cơ sở y tế nếu xuất hiện bất kỳ dấu hiệu sau:
– Tiêu chảy kéo dài trên 2 ngày ở người lớn, trên 24 giờ ở trẻ nhỏ.
– Phân có máu, mủ hoặc nhầy, kèm sốt cao (>38.5°C).
– Dấu hiệu mất nước nặng: khô miệng, tiểu ít, mắt trũng, lơ mơ, mạch nhanh.
– Đau bụng dữ dội hoặc nôn liên tục không uống được nước.

Hướng dẫn xử trí an toàn tại nhà và phòng ngừa tái phát

– Ưu tiên bù nước: Dùng oresol hoặc nước dừa, nước cháo loãng pha muối – nhưng oresol vẫn là lựa chọn chuẩn.
– Không nhịn ăn: Ăn nhẹ các thực phẩm dễ tiêu (gạo, chuối, táo, bánh mì nướng – theo nguyên tắc BRAT). Tránh sữa, đồ dầu mỡ, cay nóng.
– Rửa tay thường xuyên: Đặc biệt sau khi đi vệ sinh và trước khi ăn – biện pháp đơn giản nhưng hiệu quả nhất để phòng lây nhiễm.
– Không tự ý dùng thuốc cầm tiêu chảy nếu chưa rõ nguyên nhân. Trong nhiều trường hợp, để cơ thể “tống xuất” tác nhân gây bệnh là cần thiết.

Tiêu chảy phần lớn là lành tính và tự khỏi trong vài ngày, nhưng việc dùng thuốc không đúng cách có thể che lấp bệnh nặng hoặc gây biến chứng. Oresol luôn là ưu tiên hàng đầu. Các thuốc như loperamid hay berberin chỉ nên dùng khi có chỉ định rõ ràng. Nếu bạn là phụ nữ mang thai, đang cho con bú, hoặc chăm sóc trẻ nhỏ – hãy tham vấn bác sĩ trước khi dùng bất kỳ thuốc nào.

Đừng để tiêu chảy “qua loa” thành nguy kịch – lắng nghe cơ thể và hành động kịp thời chính là chìa khóa bảo vệ sức khỏe đường ruột của bạn.