Hệ hô hấp ở người gồm những bộ phận nào và có chức năng gì?

“Bác sĩ ơi, em thường thấy mệt khi leo cầu thang, thở gấp dù không vận động mạnh. Em lo lắng liệu có phải hệ hô hấp của mình đang gặp vấn đề? Vậy hệ hô hấp thực sự là gì, gồm những phần nào và tại sao nó lại quan trọng đến vậy?”

Chuyên viên tư vấn

Đã trả lời: Ngày

Chào bạn! Câu hỏi của bạn rất hợp lý – vì hệ hô hấp chính là “nhà máy oxy” sống còn của cơ thể, hoạt động không ngừng nghỉ từ lúc sinh ra cho đến cuối đời. Tôi xin chia sẻ rõ hơn để bạn hiểu đúng về cấu trúc và vai trò thiết yếu của hệ này.

Hệ hô hấp gồm những bộ phận nào?

Hệ hô hấp là một mạng lưới các cơ quan phối hợp nhịp nhàng, chia làm hai phần chính: đường hô hấp trên và đường hô hấp dưới.

– Đường hô hấp trên: bao gồm mũi, miệng, hầu, họng và thanh quản. Đây là cửa ngõ tiếp nhận không khí từ môi trường.
– Đường hô hấp dưới: gồm khí quản, phế quản, tiểu phế quản, phế nang và hai lá phổi – nơi diễn ra quá trình trao đổi khí thực sự.

Ngoài ra, hệ hô hấp còn phụ thuộc vào các cấu trúc hỗ trợ như:
– Cơ hoành và cơ liên sườn: tạo áp lực âm giúp phổi nở ra khi hít vào.
– Xương sườn: bảo vệ phổi và tim khỏi chấn thương.
– Màng phổi: lớp mỏng bao bọc phổi, giảm ma sát khi thở.

Chức năng chính của hệ hô hấp là gì?

Nhiệm vụ cốt lõi của hệ hô hấp không chỉ là “hít – thở”, mà còn đảm nhận nhiều vai trò sinh học quan trọng:

– Trao đổi khí: đưa oxy (O₂) từ không khí vào máu và loại bỏ carbon dioxide (CO₂) – sản phẩm thải của chuyển hóa tế bào.
– Tạo âm thanh: nhờ rung động của dây thanh âm trong thanh quản khi luồng khí đi qua.
– Bảo vệ cơ thể: lông mũi, chất nhầy và lông mao trong đường thở “bắt giữ” bụi, vi khuẩn, virus; sau đó đẩy chúng ra ngoài hoặc xuống dạ dày để tiêu diệt.
– Hỗ trợ khứu giác: các thụ thể mùi trong niêm mạc mũi giúp bạn cảm nhận mùi hương – một phần quan trọng của an toàn và chất lượng sống.
– Điều hòa huyết áp: phổi chứa enzyme ACE, tham gia vào chuỗi phản ứng kiểm soát huyết áp và cân bằng dịch trong cơ thể.

Vì sao hệ hô hấp lại quan trọng đến mức “thiết yếu”?

Bạn biết không? Mọi tế bào trong cơ thể đều cần oxy để tạo năng lượng. Nếu ngừng thở chỉ 4–6 phút, não bắt đầu tổn thương vĩnh viễn. Khác với tim hay gan – có thể tạm ngừng hoặc thay thế – phổi không thể “tạm nghỉ”.

Trong phòng khám, tôi từng gặp nhiều bệnh nhân chủ quan với các triệu chứng như ho kéo dài, khó thở nhẹ, mệt mỏi… đến khi phát hiện COPD hay xơ phổi thì đã ở giai đoạn muộn. Đó là lý do vì sao sự khỏe mạnh của hệ hô hấp chính là nền tảng của sức khỏe tổng thể.

Dấu hiệu cảnh báo hệ hô hấp đang gặp vấn đề

Bạn nên đi khám nếu xuất hiện bất kỳ dấu hiệu sau:
– Khó thở khi nghỉ ngơi hoặc gắng sức nhẹ
– Ho kéo dài trên 2 tuần, đặc biệt có đờm, máu hoặc kèm sốt
– Thở khò khè, tức ngực, đau ngực khi hít sâu
– Môi hoặc đầu ngón tay tím tái (dấu hiệu thiếu oxy nặng)
– Mệt mỏi thường xuyên, giảm khả năng tập trung

Là người trực tiếp điều trị các bệnh lý hô hấp hàng ngày, tôi luôn nhấn mạnh với bệnh nhân:

– Tuyệt đối không hút thuốc – đây là nguyên nhân hàng đầu gây COPD, ung thư phổi và viêm phế quản mạn.
– Tập thở sâu mỗi ngày: kỹ thuật thở bụng (thở bằng cơ hoành) giúp tăng dung tích phổi và cải thiện oxy hóa máu.
– Giữ không khí trong lành: hạn chế tiếp xúc với khói bụi, hóa chất, nấm mốc; dùng máy lọc không khí nếu sống ở đô thị ô nhiễm.
– Tiêm vaccine đầy đủ: cúm mùa, phế cầu – đặc biệt quan trọng với người lớn tuổi hoặc có bệnh nền.
– Khám sức khỏe định kỳ: chụp X-quang phổi hoặc đo chức năng hô hấp nếu có yếu tố nguy cơ (hút thuốc, nghề nghiệp tiếp xúc bụi…).

Hệ hô hấp không chỉ giúp bạn thở – mà còn duy trì sự sống ở cấp độ tế bào, hỗ trợ giao tiếp, bảo vệ cơ thể và cân bằng nội môi. Hãy trân trọng từng hơi thở, và đừng đợi đến khi “khó thở” mới quan tâm đến lá phổi của mình. Nếu bạn có bất kỳ triệu chứng bất thường nào, hãy chủ động thăm khám sớm – vì phòng bệnh luôn hiệu quả hơn chữa bệnh.