Trời lạnh có làm tăng nguy cơ đột quỵ không?

Đây là câu hỏi tôi nhận được rất thường xuyên trong những ngày đầu mùa đông, nhất là khi nhiệt độ miền Bắc xuống dưới 17°C. Câu trả lời ngắn gọn là: có, và nguy cơ này không chỉ dành riêng cho người già hay người có bệnh nền.

Vì sao trời lạnh lại dễ gây đột quỵ?

Khi nhiệt độ giảm đột ngột, cơ thể phản ứng bằng cách co mạch máu ngoại biên để giữ nhiệt. Phản ứng sinh lý này vô tình làm tăng huyết áp – yếu tố nguy cơ hàng đầu của đột quỵ. Cụ thể:

– Mạch máu co thắt: Gây tăng áp lực lên thành mạch, dễ làm tổn thương nội mạc mạch, tạo điều kiện hình thành cục máu đông.
– Tăng độ nhớt máu: Trong thời tiết lạnh, máu lưu thông chậm hơn, dễ vón cục – đặc biệt nguy hiểm ở người có rối loạn lipid hoặc xơ vữa động mạch.
– Thói quen sinh hoạt thay đổi: Ít vận động, tắm nước lạnh buổi sáng, dậy sớm tập thể dục khi trời còn rét đậm… đều là “bẫy” làm gia tăng gánh nặng tim mạch.
– Rối loạn nhịp tim: Lạnh đột ngột có thể kích thích hệ thần kinh giao cảm, dẫn đến rung nhĩ – một nguyên nhân phổ biến gây đột quỵ ở người trẻ.

Trong phòng khám, tôi từng gặp nhiều bệnh nhân “hoàn toàn khỏe mạnh” nhưng đột ngột liệt nửa người sau khi đi bộ lúc 5 giờ sáng trong giá rét. Thực tế, đột quỵ không chờ đợi ai “chuẩn bị sẵn sàng”.

Dấu hiệu cảnh báo đột quỵ cần nhập viện ngay

Bạn đừng chờ “đau dữ dội” mới nghĩ đến đột quỵ. Nhiều ca khởi phát rất âm thầm, nhưng diễn tiến nhanh. Hãy gọi cấp cứu nếu xuất hiện bất kỳ dấu hiệu nào sau:

– Méo miệng, cười lệch, nước bọt chảy một bên.
– Yếu hoặc tê đột ngột ở mặt, tay, chân – thường ở một bên cơ thể.
– Nói ngọng, khó diễn đạt, hoặc không hiểu người khác nói gì.
– Mất thăng bằng, chóng mặt dữ dội kèm buồn nôn.
– Đau đầu đột ngột, dữ dội như “búa bổ”, khác hẳn các cơn đau đầu thông thường.

Lưu ý: “Giờ vàng” điều trị đột quỵ chỉ kéo dài 4–5 giờ đầu kể từ khi khởi phát. Sau khung giờ này, khả năng phục hồi chức năng giảm mạnh, di chứng nặng nề hơn.

Ai dễ bị đột quỵ khi trời lạnh?

Mặc dù người cao tuổi, người có tiền sử tăng huyết áp, đái tháo đường, bệnh tim mạch… là nhóm nguy cơ cao, người trẻ cũng không nằm ngoài vòng nguy hiểm:

– Người trẻ dưới 50 tuổi hiện chiếm 15–20% tổng số ca đột quỵ – phần lớn do dị dạng mạch máu bẩm sinh, lối sống ít vận động, stress kéo dài, hút thuốc, hoặc dùng chất kích thích.
– Phụ nữ dùng thuốc tránh thai kết hợp có nguy cơ tăng đông máu, đặc biệt khi tiếp xúc với lạnh đột ngột.
– Người chủ quan: Nhiều bệnh nhân trẻ đến viện muộn vì nghĩ “mình còn khỏe”, “chỉ mệt do thời tiết”.

Tôi từng điều trị cho một nữ sinh 18 tuổi hôn mê sâu do vỡ dị dạng mạch máu não – khởi phát ngay sau một buổi sáng rét đậm. May mắn cô được đưa đến kịp giờ vàng, nhưng không phải ai cũng may mắn như vậy.

Làm sao phòng tránh đột quỵ trong mùa lạnh?

Phòng ngừa luôn hiệu quả hơn điều trị. Dưới đây là những biện pháp thiết thực, dựa trên kinh nghiệm lâm sàng và khuyến cáo quốc tế:

– Giữ ấm toàn thân, đặc biệt vùng đầu, cổ, tay, chân. Tránh ra ngoài khi nhiệt độ dưới 15°C, nhất là vào sáng sớm hoặc đêm khuya.
– Không tắm nước lạnh, không bật quạt hoặc điều hòa nhiệt độ thấp ngay sau khi ra mồ hôi.
– Duy trì uống đủ nước: Mùa lạnh khiến bạn ít khát, nhưng mất nước vẫn xảy ra – làm máu đặc hơn, dễ hình thành huyết khối.
– Kiểm soát tốt bệnh nền: Đo huyết áp hàng ngày, tuân thủ thuốc điều trị, tái khám định kỳ – đừng tự ý ngưng thuốc vì “thấy khỏe”.
– Vận động nhẹ nhàng trong nhà: Đi bộ trong phòng, tập thở sâu, yoga… giúp tuần hoàn máu tốt hơn mà không phải phơi nhiễm với nhiệt độ ngoài trời.
– Nhận biết sớm và hành động nhanh: Nếu nghi ngờ đột quỵ, gọi cấp cứu ngay – đừng chần chừ, đừng “uống thuốc rồi nằm nghỉ xem sao”.

Trời lạnh không trực tiếp “gây” đột quỵ, nhưng nó là chất xúc tác nguy hiểm cho những tổn thương mạch máu âm thầm đã tồn tại. Đột quỵ có thể xảy ra ở bất kỳ ai – kể cả người trẻ, khỏe mạnh – nếu không chủ động phòng ngừa.

Hãy nhớ: Giữ ấm là giữ mạng sống. Và nếu có bất kỳ dấu hiệu bất thường nào liên quan đến thần kinh trung ương, đừng chần chừ – mỗi phút trôi qua là 2 triệu tế bào não bị mất đi. Đến viện sớm không chỉ cứu tính mạng, mà còn cứu lấy chất lượng cuộc sống sau này.