Tăng cân không kiểm soát có phải do bệnh lý ?

Chào bạn! Cảm ơn bạn đã chia sẻ nỗi lo rất thực tế mà nhiều người gặp phải. Tăng cân không kiểm soát – tức là bạn lên cân rõ rệt dù không thay đổi chế độ ăn hay giảm vận động – thường không chỉ đơn thuần do “ăn nhiều, vận động ít”, mà có thể liên quan đến rối loạn nội tiết, tác dụng phụ thuốc hoặc các bệnh lý tiềm ẩn. Trong nhiều trường hợp, đây là tín hiệu cơ thể đang “kêu cứu”.

Dưới đây, tôi sẽ giải thích rõ hơn để bạn hiểu nguyên nhân, nhận biết khi nào cần đi khám, và cách ứng phó phù hợp.

Nguyên nhân y khoa có thể gây tăng cân không kiểm soát

Tăng cân bất thường thường phản ánh sự mất cân bằng trong hệ thống điều hòa chuyển hóa của cơ thể. Một số nguyên nhân phổ biến bao gồm:

– Suy giáp (hypothyroidism): Tuyến giáp hoạt động kém làm chậm trao đổi chất, dẫn đến tích mỡ, mệt mỏi và tăng cân dù ăn ít.

– Hội chứng buồng trứng đa nang (PCOS): Thường gặp ở phụ nữ trẻ, gây kháng insulin, rối loạn kinh nguyệt và tăng cân vùng bụng.

– Hội chứng Cushing: Do dư thừa cortisol – hormone stress – khiến mỡ dồn nhiều ở mặt (“mặt tròn như trăng”), cổ và bụng, kèm da mỏng, dễ bầm.

– Rối loạn tâm lý: Trầm cảm hoặc lo âu kéo dài có thể làm thay đổi thói quen ăn uống (thèm ngọt, ăn vô thức) và giảm năng lượng tiêu hao.

– Giữ nước do suy tim, suy thận hoặc suy gan: Cơ thể tích tụ dịch, gây tăng cân nhanh trong vài ngày – đây không phải mỡ, nhưng rất nguy hiểm nếu bỏ qua.

– Thay đổi nội tiết theo tuổi: Đặc biệt ở phụ nữ giai đoạn tiền mãn kinh – mãn kinh, estrogen giảm làm phân bố mỡ thay đổi, dễ tích tụ quanh eo.

Thuốc và các yếu tố ngoài bệnh lý

Nhiều người không ngờ rằng chính loại thuốc họ đang dùng hàng ngày lại là “thủ phạm”:

– Corticosteroid (như prednisone): Dùng điều trị hen, viêm khớp… có thể gây giữ nước và tăng cảm giác thèm ăn.

– Thuốc chống trầm cảm (như SSRI, TCA) hoặc thuốc chống loạn thần: Ảnh hưởng đến trung tâm điều hòa đói – no ở não.

– Một số thuốc tiểu đường (insulin, sulfonylurea): Kích thích dự trữ glucose dưới dạng mỡ.

– Thuốc điều trị động kinh hoặc huyết áp: Cũng có thể làm chậm chuyển hóa.

Ngoài ra, lối sống tưởng “vô hại” cũng góp phần:

– Ngủ dưới 6 tiếng/ngày làm tăng ghrelin (hormone đói) và giảm leptin (hormone no).

– Ăn khuya, bỏ bữa rồi dồn vào một bữa lớn → insulin dao động mạnh → tích mỡ.

– Bỏ hút thuốc: Nhiều người thay thế cơn thèm nicotine bằng ăn vặt, dẫn đến tăng cân sau vài tháng.

Dấu hiệu cảnh báo bạn nên đi khám ngay

Không phải ai tăng cân cũng cần lo lắng, nhưng hãy lưu ý nếu bạn có ít nhất một trong các biểu hiện sau:

– Tăng từ 2–3 kg trở lên trong vòng 1–2 tuần mà không rõ nguyên nhân.

– Phù mặt, tay chân, da dễ bầm tím, rạn da màu tím (gợi ý hội chứng Cushing).

– Mệt mỏi kéo dài, sợ lạnh, da khô, rụng tóc (dấu hiệu suy giáp).

– Rối loạn kinh nguyệt, rậm lông, mụn nhiều ở nữ (nghi ngờ PCOS).

– Khó thở khi nằm, phù chân vào chiều tối (có thể do suy tim hoặc thận).

– Đang dùng thuốc mới và bắt đầu tăng cân sau đó.

Tôi khuyên bạn nên làm gì?

Nếu bạn nghi ngờ tăng cân không kiểm soát do bệnh lý, đừng tự ý nhịn ăn hay dùng thuốc giảm cân. Thay vào đó:

– Ghi nhật ký cân nặng + triệu chứng trong 2 tuần: Ghi lại thời điểm tăng cân, chế độ ăn, giấc ngủ, thuốc đang dùng.

– Đi khám chuyên khoa nội tiết hoặc tổng quát: Bác sĩ có thể yêu cầu xét nghiệm TSH, FT4 (tuyến giáp), cortisol, đường huyết, insulin, siêu âm buồng trứng (nếu là nữ).

– Xem lại thuốc đang dùng: Hỏi bác sĩ xem có thể đổi sang loại ít gây tăng cân hơn không – không tự ngưng thuốc.

– Ưu tiên lối sống bền vững: Ăn đủ protein – chất xơ, hạn chế đường tinh luyện; vận động 30 phút/ngày (đi bộ, yoga); ngủ đủ 7–8 tiếng.

Tăng cân không kiểm soát hiếm khi chỉ là “do lười”. Tôi từng gặp nhiều bệnh nhân tưởng mình “béo do ăn nhiều”, nhưng hóa ra lại bị suy giáp hoặc hội chứng Cushing – những tình trạng hoàn toàn có thể điều trị được nếu phát hiện sớm. Đừng chủ quan với sự thay đổi cân nặng bất thường. Hãy lắng nghe cơ thể và tìm đến chuyên gia y tế khi cần – vì sức khỏe luôn quý hơn vóc dáng.