Tăng cân bất thường có phải dấu hiệu của bệnh lý?

Chào bạn,

Tăng cân bất thường — tức là tăng cân mà không do thay đổi rõ rệt về chế độ ăn hay sinh hoạt — có thể là biểu hiện của rối loạn nội tiết, bệnh lý tiềm ẩn hoặc tác dụng phụ của thuốc. Trong nhiều trường hợp, đây không đơn thuần là “mập do ăn nhiều”, mà phản ánh sự mất cân bằng sâu bên trong cơ thể.

Dưới đây, tôi sẽ giải thích rõ hơn để bạn hiểu nguyên nhân, biết khi nào cần lo lắng và cách xử trí phù hợp.

Nguyên nhân phổ biến gây tăng cân bất thường

Tăng cân không chủ ý thường không xuất phát từ một nguyên nhân duy nhất. Dưới góc nhìn lâm sàng, tôi thường xem xét các nhóm nguyên nhân sau:

– Rối loạn nội tiết:

1. Suy giáp (hạ giáp): Tuyến giáp hoạt động kém làm chậm chuyển hóa, dẫn đến tăng cân kèm mệt mỏi, sợ lạnh, da khô.
2. Hội chứng Cushing: Do dư thừa cortisol (nội sinh hoặc do dùng corticosteroid kéo dài), gây béo trung tâm — mặt tròn, cổ bò, mỡ tích tụ ở bụng.
3. Hội chứng buồng trứng đa nang (PCOS): Gặp ở phụ nữ trẻ, thường đi kèm kinh nguyệt không đều, rậm lông, kháng insulin.
4. Mãn kinh: Thay đổi estrogen làm thay đổi phân bố mỡ, đặc biệt quanh vùng bụng.

– Bệnh lý gây giữ nước (phù nề):

1. Suy tim, suy thận hoặc xơ gan có thể khiến cơ thể giữ nước, gây tăng cân nhanh — đôi khi vài kg chỉ trong vài ngày — kèm sưng chân, khó thở, bụng to.

– Tác dụng phụ của thuốc:

1. Một số thuốc chống trầm cảm (như amitriptyline), corticosteroid, thuốc điều trị tiểu đường (insulin, sulfonylurea), hay thậm chí thuốc ngừa thai có thể làm tăng cân qua cơ chế giữ nước, tăng thèm ăn hoặc thay đổi chuyển hóa.

– Yếu tố lối sống “ẩn”:

1. Thiếu ngủ mãn tính làm tăng ghrelin (hormone đói) và giảm leptin (hormone no).
2. Căng thẳng kéo dài kích thích cortisol, thúc đẩy tích mỡ bụng.
3. Ăn nhiều muối hoặc đồ chế biến sẵn → giữ nước tạm thời nhưng dễ nhầm với tăng mỡ thật.

Dấu hiệu cảnh báo bạn nên đi khám ngay

Không phải lúc nào tăng cân cũng nguy hiểm, nhưng bạn cần thăm khám sớm nếu:

– Tăng trên 2 kg trong vòng 3–5 ngày mà không rõ nguyên nhân.

– Kèm theo phù nề (sưng mắt cá, bàn chân, ấn lõm), khó thở, mệt mỏi bất thường.

– Có triệu chứng nội tiết: sợ lạnh, táo bón, rụng tóc (gợi ý suy giáp); mặt tròn, vết rạn tím (gợi ý Cushing).

– Kinh nguyệt rối loạn, rậm lông, mụn nhiều ở nữ giới (nghi ngờ PCOS).

– Đang dùng thuốc mới và bắt đầu tăng cân sau đó.

Tôi từng gặp bệnh nhân tăng 4 kg trong 10 ngày vì suy tim sung huyết — họ tưởng do “ăn Tết nhiều”, nhưng thực chất là cơ thể đang giữ nước do tim bơm máu kém.

Hướng dẫn giảm nhẹ và phòng ngừa

Nếu chưa có dấu hiệu nguy hiểm, bạn có thể thử các bước sau — nhưng không thay thế cho chẩn đoán y khoa:

– Theo dõi cân nặng hàng ngày vào cùng một thời điểm (sáng, sau khi đi vệ sinh, trước ăn).

– Giảm muối, hạn chế đồ đóng hộp, nước ngọt có gas để tránh giữ nước.

– Ngủ đủ 7–8 tiếng/đêm và quản lý căng thẳng bằng thiền, hít thở sâu hoặc đi bộ nhẹ.

– Không tự ý ngừng thuốc đang dùng — hãy trao đổi với bác sĩ nếu nghi ngờ thuốc gây tăng cân.

– Ghi nhật ký ăn uống – vận động – giấc ngủ trong 1–2 tuần để tìm “thủ phạm ẩn”.

Lưu ý: Không nhịn ăn hay dùng thuốc giảm cân cấp tốc khi chưa rõ nguyên nhân — điều này có thể làm trầm trọng thêm tình trạng nội tiết hoặc tim mạch.

Tăng cân bất thường thường là “tiếng nói” của cơ thể khi có điều gì đó mất cân bằng — từ hormone, chức năng cơ quan đến tác động của thuốc. Đừng vội quy kết cho lối sống hay tự trách bản thân. Việc thăm khám sớm, kết hợp xét nghiệm (TSH, cortisol, chức năng gan/thận/tim) sẽ giúp xác định đúng gốc rễ và can thiệp kịp thời.

Nếu bạn thấy cân nặng tăng nhanh kèm bất kỳ triệu chứng bất thường nào, hãy đi khám — vì đôi khi, vài kg thừa lại là dấu hiệu của một vấn đề lớn hơn rất nhiều.