Stress khác gì trầm cảm?
Chào bạn, tôi hiểu nỗi băn khoăn ấy rất rõ – vì trong phòng khám tâm lý, tôi gặp rất nhiều bệnh nhân với câu hỏi tương tự. Stress và trầm cảm tuy có biểu hiện chồng lấn, nhưng về bản chất lại là hai vấn đề hoàn toàn khác nhau: stress là phản ứng sinh lý tạm thời trước áp lực, còn trầm cảm là một rối loạn tâm trạng mạn tính, ảnh hưởng sâu đến suy nghĩ, cảm xúc và chức năng sống.
Nguyên nhân và bản chất y học của stress và trầm cảm
– Stress (căng thẳng) là phản ứng tự nhiên của cơ thể khi đối mặt với thách thức – như deadline công việc, mâu thuẫn gia đình, hoặc biến cố lớn. Hệ thần kinh giao cảm kích hoạt “phản ứng chiến đấu hoặc bỏ chạy” (fight-or-flight), làm tăng nhịp tim, huyết áp và cortisol. Tình trạng này thường tự giảm khi áp lực qua đi.
– Trầm cảm (major depressive disorder) là một rối loạn tâm thần thực thể, liên quan đến mất cân bằng các chất dẫn truyền thần kinh như serotonin, norepinephrine và dopamine. Nó không đơn thuần do “nghĩ ngợi nhiều” mà là bệnh lý não bộ, có thể xuất hiện ngay cả khi cuộc sống bề ngoài ổn định.
Dấu hiệu phân biệt: Khi nào nên lo lắng?
Mặc dù cả hai đều gây mệt mỏi, mất ngủ và chán nản, nhưng có những khác biệt then chốt:
– Thời gian kéo dài: Stress thường ngắn hạn (vài giờ đến vài ngày); trầm cảm kéo dài ít nhất 2 tuần trở lên, gần như suốt ngày.
– Khả năng hồi phục: Người bị stress vẫn có thể vui vẻ khi được nghỉ ngơi; người trầm cảm mất hứng thú với mọi thứ, kể cả sở thích trước đây.
– Triệu chứng thể chất: Trầm cảm thường đi kèm sụt cân không chủ ý, chậm nói/chậm vận động, hoặc suy nghĩ về cái chết – điều hiếm gặp ở stress thông thường.
– Chức năng xã hội: Stress có thể làm bạn kém tập trung, nhưng trầm cảm khiến bạn khó duy trì công việc, mối quan hệ, thậm chí vệ sinh cá nhân.
Trong thực tế lâm sàng, tôi từng gặp bệnh nhân tưởng mình “chỉ bị stress sau ly hôn”, nhưng hóa ra đã rơi vào trầm cảm nặng suốt 3 tháng – vì họ giấu cảm xúc và cho rằng “ai cũng sẽ buồn như vậy”.
Khi nào cần đi khám chuyên khoa?
Bạn nên tìm đến bác sĩ tâm thần hoặc chuyên gia tâm lý nếu có ít nhất 5 trong số các dấu hiệu sau kéo dài trên 2 tuần:
– Tâm trạng buồn rầu gần như suốt ngày
– Mất hứng thú hoặc niềm vui trong hầu hết hoạt động
– Thay đổi rõ rệt về cân nặng hoặc khẩu phần ăn
– Mất ngủ hoặc ngủ quá nhiều
– Bồn chồn hoặc chậm chạp rõ rệt
– Mệt mỏi, mất năng lượng
– Cảm giác vô dụng hoặc tự đổ lỗi quá mức
– Giảm khả năng tập trung, do dự
– Suy nghĩ về cái chết hoặc có kế hoạch tự tử
Lưu ý: Stress kéo dài không được xử lý có thể là yếu tố thúc đẩy trầm cảm – nên đừng xem nhẹ cảm xúc của mình.
Hướng dẫn chăm sóc bản thân và phòng ngừa
– Với stress: Áp dụng kỹ thuật thở sâu, thiền chánh niệm, sắp xếp lại ưu tiên công việc, và dành thời gian cho hoạt động thư giãn (đi bộ, nghe nhạc, trò chuyện).
– Với trầm cảm: Không nên tự “cố gắng vượt qua”. Điều trị hiệu quả thường kết hợp thuốc chống trầm cảm (do bác sĩ kê) và liệu pháp tâm lý (như CBT).
– Phòng ngừa chung: Duy trì giấc ngủ đều đặn, vận động 30 phút/ngày, kết nối xã hội tích cực, và học cách nói “không” với áp lực không cần thiết.
Stress là tín hiệu cảnh báo cơ thể bạn đang quá tải; trầm cảm là lời kêu cứu từ tâm trí. Đừng đợi đến khi “chịu không nổi” mới tìm giúp đỡ. Việc phân biệt sớm giữa hai tình trạng này không chỉ giúp bạn chọn đúng cách ứng phó, mà còn ngăn ngừa những hậu quả nghiêm trọng – đặc biệt là nguy cơ tự tử trong trầm cảm chưa được điều trị. Nếu bạn nghi ngờ mình hoặc người thân có dấu hiệu trầm cảm, hãy chủ động đi khám – đó không phải là dấu hiệu của sự yếu đuối, mà là bước đầu tiên của sự hồi phục.
