Phân ly có phải là một bệnh tâm thần hiếm gặp không?
Chào bạn, rối loạn phân ly (trước đây gọi là rối loạn hysteria) không phải là bệnh tâm thần hiếm gặp, mà là một nhóm rối loạn tâm lý khá phổ biến, đặc biệt trong bối cảnh stress kéo dài hoặc sang chấn tâm lý. Tuy nhiên, do biểu hiện đa dạng và dễ nhầm với bệnh lý thực thể, nhiều trường hợp bị bỏ sót hoặc chẩn đoán muộn.
Rối loạn phân ly là gì?
Rối loạn phân ly là tình trạng mất kết nối một phần giữa ý thức, trí nhớ, bản sắc cá nhân, cảm xúc hoặc hành vi – không do tổn thương não thực thể, mà xuất phát từ yếu tố tâm lý. Ví dụ: quên đột ngột sự kiện quan trọng, cảm thấy như “rời khỏi cơ thể”, hoặc xuất hiện các triệu chứng vận động/cảm giác (liệt, co giật, mất tiếng) mà không tìm thấy nguyên nhân thần kinh học.
Có phải bệnh tâm thần hiếm?
Không hiếm, nhưng thường bị hiểu lầm. Theo các nghiên cứu dịch tễ học:
- Tỷ lệ mắc rối loạn phân ly trong cộng đồng dao động từ 1–3%, cao hơn nhiều so với các rối loạn tâm thần nặng như tâm thần phân liệt (~0.5%).
- Phụ nữ có xu hướng được chẩn đoán nhiều hơn nam giới (tỷ lệ khoảng 2–3:1), dù điều này có thể liên quan đến cách biểu đạt cảm xúc và tìm kiếm sự giúp đỡ.
Nguyên nhân thường gặp
- Sang chấn tâm lý: lạm dụng thời thơ ấu, bạo lực gia đình, tai nạn, mất mát đột ngột.
- Cơ chế phòng vệ vô thức: tâm trí “ngắt kết nối” để tránh cảm xúc đau đớn quá mức.
- Yếu tố tính cách: dễ bị ám thị, cảm xúc mạnh, hoặc thiếu kỹ năng đối phó với stress.
Khi nào cần đi khám?
Bạn nên cân nhắc khám chuyên khoa tâm thần nếu có:
- Triệu chứng xuất hiện sau một sự kiện căng thẳng.
- Mất khả năng kiểm soát hành vi, ký ức hoặc cảm xúc.
- Các biểu hiện ảnh hưởng đến học tập, công việc hoặc các mối quan hệ.
- Đã loại trừ các bệnh lý thần kinh (qua khám lâm sàng và xét nghiệm).
Điều trị và tiên lượng
Rối loạn phân ly có thể điều trị hiệu quả bằng:
- Liệu pháp tâm lý: đặc biệt là liệu pháp nhận thức – hành vi (CBT) hoặc trị liệu tâm lý sâu.
- Hỗ trợ xã hội và gia đình.
- Trong một số trường hợp, dùng thuốc để kiểm soát lo âu hoặc trầm cảm đi kèm.
Tiên lượng thường tốt nếu được can thiệp sớm, đặc biệt ở người trẻ và có hệ thống hỗ trợ vững chắc.
Rối loạn phân ly không phải bệnh hiếm, cũng không đồng nghĩa với “giả vờ” hay “điên”. Đây là phản ứng tâm lý thật, có cơ sở sinh học và tâm lý học rõ ràng. Nếu bạn hoặc người thân có biểu hiện nghi ngờ, đừng ngại tìm đến chuyên gia tâm thần – càng sớm can thiệp, càng dễ hồi phục chức năng tâm lý và chất lượng cuộc sống.
