Lạm dụng melatonin có nguy hiểm không?

Đây là câu hỏi tôi thường xuyên nhận được từ những bạn trẻ trong phòng khám – những người tưởng chừng chỉ “mượn” melatonin để dễ ngủ, nhưng rồi vô tình biến nó thành “cứu cánh” cho giấc ngủ, mà quên mất rằng đây là một hormone nội sinh, không phải thuốc ngủ thông thường.

Chào bạn,

Việc lạm dụng melatonin – dù dưới dạng viên uống hỗ trợ giấc ngủ – có thể gây ra nhiều hệ lụy nghiêm trọng, đặc biệt ở người trẻ tuổi. Melatonin vốn là hormone do tuyến tùng tiết ra tự nhiên theo nhịp sinh học ánh sáng-tối, giúp cơ thể nhận biết khi nào nên ngủ và khi nào nên thức. Khi bạn bổ sung melatonin từ bên ngoài quá thường xuyên, liều cao hoặc không đúng cách, bạn đang can thiệp trực tiếp vào hệ điều hòa nội tiết tinh vi của cơ thể – và điều đó không hề vô hại.

Dưới đây, tôi sẽ giải thích rõ hơn về những rủi ro thực sự, dấu hiệu cảnh báo và cách sử dụng melatonin an toàn – dựa trên kinh nghiệm lâm sàng và bằng chứng y khoa cập nhật mới nhất.

Nguyên nhân khiến người trẻ dễ lạm dụng melatonin

Nhiều bạn trẻ tìm đến melatonin như một giải pháp “nhanh-gọn-nhẹ” cho tình trạng mất ngủ do:

– Áp lực học tập, công việc kéo dài, dẫn đến rối loạn nhịp sinh học (thức khuya, dậy muộn).
– Rối loạn lo âu hoặc trầm cảm nhẹ chưa được chẩn đoán hoặc điều trị triệt để.
– Niềm tin sai lầm rằng melatonin “tự nhiên nên an toàn tuyệt đối”, có thể dùng thoải mái như vitamin.
– Tiếp cận dễ dàng: melatonin bán không cần đơn tại nhiều nền tảng online, thậm chí dưới dạng kẹo dẻo (gummies) trông như đồ ăn vặt.
– Hiệu ứng dung nạp: sau vài tháng, liều cũ không còn hiệu quả, dẫn đến việc tự ý tăng liều – tạo vòng luẩn quẩn phụ thuộc.

Dấu hiệu cảnh báo bạn đang lạm dụng melatonin

Bạn nên đi khám nếu xuất hiện một hoặc nhiều biểu hiện sau:

– Không thể ngủ nếu không uống melatonin, dù không còn lo âu hay căng thẳng.
– Buồn ngủ ban ngày, mệt mỏi kéo dài, chóng mặt hoặc nhức đầu sau khi dùng.
– Thay đổi tâm trạng bất thường: dễ cáu gắt, uể oải, hoặc cảm giác “trống rỗng” vào buổi sáng.
– Rối loạn kinh nguyệt (ở nữ giới) hoặc giảm ham muốn sinh lý.
– Giấc mơ quá sống động, ác mộng, hoặc cảm giác ngủ không sâu dù ngủ đủ giờ.

Đặc biệt nguy hiểm là khi bạn dùng melatonin để “che giấu” triệu chứng của bệnh lý nền như trầm cảm, hội chứng ngưng thở khi ngủ, hoặc rối loạn tuyến giáp – khiến việc chẩn đoán bị trì hoãn.

Tác hại tiềm ẩn khi dùng melatonin dài hạn không kiểm soát

Mặc dù melatonin được coi là an toàn trong ngắn hạn, nhưng sử dụng kéo dài (>3 tháng) mà không có giám sát y khoa có thể dẫn đến:

– Rối loạn nhịp sinh học nội tại: cơ thể “quên” cách tự sản xuất melatonin, làm mất khả năng điều chỉnh giấc ngủ tự nhiên.
– Ảnh hưởng nội tiết: đặc biệt ở độ tuổi dậy thì và thanh niên, melatonin dư thừa có thể ức chế trục hạ đồi-tuyến yên-sinh dục, dẫn đến giảm testosterone, rối loạn rụng trứng hoặc chậm phát triển sinh lý.
– Tác động chuyển hóa: một số nghiên cứu gợi ý mối liên hệ giữa melatonin liều cao và rối loạn đường huyết, tăng huyết áp ban đêm.
– Tương tác thuốc nguy hiểm: melatonin có thể làm tăng tác dụng của thuốc chống đông, thuốc chống trầm cảm (như fluvoxamine), hoặc thuốc ức chế miễn dịch.
– Suy giảm nhận thức dài hạn: do giấc ngủ bị “ép” bằng hormone thay vì diễn ra tự nhiên, chất lượng giấc ngủ REM (giai đoạn phục hồi não bộ) có thể bị xáo trộn.

Cách dùng melatonin an toàn – lời khuyên từ bác sĩ

Nếu bạn đang cân nhắc hoặc đang dùng melatonin, hãy tuân thủ các nguyên tắc sau:

– Chỉ dùng ngắn hạn: tối đa 4–8 tuần, trừ khi có chỉ định cụ thể từ bác sĩ chuyên khoa thần kinh hoặc tâm thần.
– Bắt đầu với liều thấp: 0.5–1 mg, uống trước khi ngủ 1–2 giờ – không phải ngay khi lên giường.
– Không dùng cho trẻ dưới 18 tuổi nếu không có đánh giá chuyên sâu về rối loạn giấc ngủ.
– Kết hợp với liệu pháp không dùng thuốc: ưu tiên liệu pháp hành vi nhận thức cho mất ngủ (CBT-I) – phương pháp vàng theo khuyến cáo quốc tế.
– Xây dựng “vệ sinh giấc ngủ”: tắt thiết bị điện tử 1 giờ trước ngủ, giữ phòng tối – mát – yên tĩnh, đi ngủ và dậy vào cùng một giờ mỗi ngày (kể cả cuối tuần).
– Tránh caffeine sau 14h, tập thể dục đều đặn (nhưng không sát giờ ngủ).

Và quan trọng nhất: melatonin không điều trị nguyên nhân mất ngủ – nó chỉ che lấp triệu chứng. Nếu mất ngủ kéo dài >2 tuần, bạn cần được đánh giá toàn diện, chứ không phải “tự chữa” bằng hormone.

Lạm dụng melatonin không phải là “chuyện nhỏ” như nhiều bạn trẻ nghĩ. Dù không gây nghiện kiểu thuốc ngủ benzodiazepine, nhưng việc dùng lâu dài có thể phá vỡ nhịp sinh học tự nhiên, ảnh hưởng nội tiết và che lấp bệnh lý tâm thần tiềm ẩn. Trong phòng khám, tôi từng gặp không ít trường hợp mất ngủ trở nên dai dẳng hơn sau 2–3 năm tự dùng melatonin – chỉ vì họ chưa bao giờ tìm hiểu gốc rễ vấn đề.

Nếu bạn đang dùng melatonin thường xuyên, hãy chủ động trao đổi với bác sĩ để đánh giá lại – đừng để “giấc ngủ nhân tạo” đánh cắp sức khỏe thật của bạn. Giấc ngủ tốt nhất luôn là giấc ngủ tự nhiên, không cần lệ thuộc.