Hạch là gì và khi nào cần lo lắng nếu thấy nổi hạch?

Chào bạn, cảm ơn bạn đã chia sẻ nỗi lo lắng rất thường gặp trong phòng khám của tôi. Hạch — hay còn gọi là hạch bạch huyết — thực chất là một phần quan trọng trong hệ miễn dịch của cơ thể, chứ không phải lúc nào cũng là dấu hiệu bệnh lý. Tôi sẽ lần lượt giải đáp từng câu hỏi của bạn để bạn hiểu rõ hơn về cấu trúc, vai trò và những điều cần lưu ý liên quan đến hạch.

Hạch là gì?

Hạch (hay hạch bạch huyết) là những cấu trúc nhỏ, hình hạt đậu, nằm rải rác dọc theo hệ thống mạch bạch huyết trong cơ thể. Chúng đóng vai trò như “trạm kiểm soát” — nơi lọc vi khuẩn, virus, tế bào chết và các tác nhân lạ xâm nhập vào cơ thể.

Hạch có cấu tạo như thế nào?

Hạch bạch huyết có cấu tạo gồm:
– Vỏ bao bọc bên ngoài làm từ mô liên kết.
– Mô lưới bên trong chứa nhiều tế bào miễn dịch như lympho B, lympho T, đại thực bào.
– Xoang bạch huyết — nơi dịch bạch huyết chảy qua và được “sàng lọc”.
– Mạch máu và mạch bạch huyết đi vào/ra hạch để vận chuyển tế bào miễn dịch và chất thải.

Cấu trúc này giúp hạch phản ứng nhanh khi có nhiễm trùng hoặc bất thường trong cơ thể.

Chức năng của hạch

Hạch bạch huyết đảm nhận ba chức năng chính:
– Lọc dịch bạch huyết: loại bỏ vi sinh vật, mảnh vụn tế bào và các chất độc.
– Sản xuất tế bào miễn dịch: đặc biệt là lympho bào, giúp chống lại nhiễm trùng.
– Phát động phản ứng miễn dịch: khi phát hiện tác nhân lạ, hạch sẽ “kích hoạt” hệ miễn dịch toàn thân.

Nói cách khác, hạch là “binh trạm” của hệ miễn dịch — nơi phát hiện, báo động và huy động lực lượng chống lại kẻ xâm lược.

Các vị trí nổi hạch trên cơ thể ở đâu?

Hạch có mặt ở nhiều nơi, nhưng những vị trí dễ sờ thấy nhất khi nổi hạch bao gồm:
– Cổ (dọc theo hai bên cổ, dưới hàm, sau tai)
– Nách
– Bẹn
– Dưới cằm
– Sau gáy

Ngoài ra, hạch cũng tồn tại sâu trong lồng ngực, ổ bụng — nhưng không thể sờ thấy bằng tay.

Đặc điểm nhận dạng

Hạch bình thường:
– Không sờ thấy hoặc chỉ cảm nhận được nếu rất gầy.
– Mềm, di động, không đau, kích thước < 1 cm.

Hạch bất thường (cần lưu ý):
– Cứng, dính, cố định vào mô xung quanh.
– Không đau (đặc biệt nếu kéo dài).
– Tăng dần kích thước theo thời gian.
– Kèm sưng, nóng, đỏ (nếu do viêm cấp).

Kích thước và số lượng hạch

– Hạch sinh lý (bình thường): thường < 1 cm, đơn lẻ, không tăng số lượng.
– Hạch phản ứng (do nhiễm trùng nhẹ): có thể to 1–2 cm, thường xuất hiện thành cụm nhưng tự lặn sau 1–2 tuần.
– Hạch bệnh lý: > 2 cm, tồn tại > 2–4 tuần, có thể lan rộng sang nhiều vùng (đa hạch).

Lưu ý: kích thước không phải yếu tố duy nhất — tính chất và diễn tiến mới quan trọng hơn.

Triệu chứng cảnh báo các bệnh lý ở hạch

Bạn nên đi khám nếu hạch đi kèm:
– Sốt kéo dài không rõ nguyên nhân
– Sụt cân không chủ ý (> 5% trọng lượng cơ thể trong 6 tháng)
– Đổ mồ hôi đêm
– Mệt mỏi kéo dài
– Hạch to nhanh, không đau, cứng và dính
– Hạch xuất hiện ở nhiều vị trí cùng lúc (đa hạch)

Những dấu hiệu này có thể gợi ý bệnh lý nghiêm trọng như lao hạch, lupus, hoặc thậm chí ung thư (ví dụ: lymphoma, di căn hạch).

Những tình trạng ảnh hưởng đến hạch

Hạch có thể phản ứng với nhiều tình trạng khác nhau:
– Nhiễm trùng: viêm họng, cảm cúm, viêm răng, nhiễm virus (EBV, HIV), lao.
– Bệnh tự miễn: lupus ban đỏ hệ thống, viêm khớp dạng thấp.
– Ung thư: lymphoma, leukemia, hoặc ung thư di căn (vú, phổi, dạ dày…).
– Phản ứng sau vắc-xin: một số vắc-xin (như BCG, HPV) có thể gây nổi hạch tạm thời.

Trong phòng khám, tôi thường thấy nhiều bệnh nhân lo lắng khi nổi hạch sau viêm họng — đa phần là lành tính và tự hết.

Làm gì để giữ hạch khỏe mạnh?

Hạch phản ánh sức khỏe tổng thể của hệ miễn dịch, nên bạn nên:
– Tăng cường sức đề kháng: ăn đủ chất, ngủ đủ, vận động đều.
– Vệ sinh răng miệng và da: tránh nhiễm trùng tại chỗ — nguyên nhân phổ biến gây nổi hạch vùng cổ, nách, bẹn.
– Không tự ý nặn, day, ấn hạch: có thể gây viêm lan rộng.
– Theo dõi diễn tiến: nếu hạch không đau, không lặn sau 2–3 tuần, nên đi khám.
– Khám sức khỏe định kỳ, đặc biệt nếu có yếu tố nguy cơ (tiền sử ung thư, HIV, lao…).

Hạch là một phần thiết yếu của hệ miễn dịch, và việc nổi hạch thường là phản ứng lành tính với nhiễm trùng. Tuy nhiên, nếu hạch to, cứng, không đau và tồn tại lâu ngày — đó có thể là “tín hiệu im lặng” của bệnh lý nghiêm trọng. Đừng chủ quan, nhưng cũng đừng quá lo lắng: đa số trường hợp nổi hạch đều không nguy hiểm. Quan trọng là theo dõi sát và thăm khám kịp thời khi có dấu hiệu bất thường.