Đánh thức người mộng du có nguy hiểm không?
Mô tả mở đầu (~300 ký tự):
“Chồng em thỉnh thoảng đêm khuya lại ngồi dậy, đi loanh quanh trong nhà mà mắt vẫn nhắm nghiền. Em lo quá, định lay anh ấy dậy nhưng nghe nói làm vậy rất nguy hiểm. Bác sĩ ơi, có thật là không nên đánh thức người mộng du không, và nếu không thì phải làm sao đây ạ?”
Chào bạn,
Câu hỏi của bạn rất hợp lý và cũng là băn khoăn của nhiều người khi lần đầu chứng kiến người thân mộng du. Đúng là không nên đánh thức người mộng du một cách đột ngột, vì điều này có thể gây ra những phản ứng tiêu cực — từ bối rối, hoảng loạn, đến nguy cơ chấn thương. Thay vào đó, cách an toàn nhất là dẫn họ nhẹ nhàng trở lại giường và đảm bảo môi trường xung quanh không có vật cản hay nguy hiểm.
Mộng du là gì và tại sao không nên đánh thức người mộng du?
Mộng du (sleepwalking) là một dạng rối loạn giấc ngủ thuộc nhóm parasomnia, thường xảy ra trong giai đoạn ngủ sâu (N3) – lúc não bộ gần như “ngắt kết nối” với cơ thể. Người mộng du có thể mở mắt, đi lại, thậm chí thực hiện các hành động phức tạp như mặc quần áo, nấu ăn… nhưng không có ý thức rõ ràng và sau khi tỉnh dậy, họ hoàn toàn không nhớ gì.
Khi bạn đánh thức họ đột ngột, não bộ chưa kịp “chuyển số” từ trạng thái ngủ sâu sang tỉnh táo. Điều này dễ dẫn đến:
– Bối rối, hoảng loạn: Họ thức dậy giữa một hoàn cảnh xa lạ, không hiểu chuyện gì đang xảy ra.
– Phản ứng chống trả: Trong trạng thái “chiến hay chạy” (fight-or-flight), một số người có thể vô thức đẩy, đánh hoặc la hét.
– Nguy cơ té ngã hoặc va chạm: Nếu họ đang ở cầu thang, gần cửa sổ hay đang cầm vật sắc nhọn, việc giật mình có thể gây chấn thương.
Dấu hiệu nhận biết mộng du – đặc biệt ở trẻ em
Vì người mộng du không nhớ hành vi của mình, việc chẩn đoán thường dựa vào người quan sát. Một số dấu hiệu gợi ý bao gồm:
– Người thân kể lại việc bạn đi lại, nói chuyện hoặc làm việc gì đó trong đêm mà bạn không hay biết.
– Sáng dậy thấy mình nằm ở nơi khác so với lúc đi ngủ.
– Phát hiện đồ vật bị di chuyển, cửa mở, hoặc thậm chí thức dậy với quần áo không phải do mình mặc.
Ở trẻ em, mộng du khá phổ biến – khoảng 15–40% trẻ từ 4–12 tuổi từng trải qua ít nhất một lần. May mắn là đa số sẽ tự hết khi bước vào tuổi dậy thì.
Nguyên nhân phổ biến gây mộng du
Mộng du thường không phải do “ma quỷ” hay tâm linh, mà liên quan đến rối loạn sinh lý giấc ngủ. Các yếu tố thúc đẩy bao gồm:
– Thiếu ngủ hoặc mệt mỏi kéo dài: Giấc ngủ sâu bị gián đoạn, dễ dẫn đến hành vi mộng du.
– Căng thẳng, lo âu: Áp lực học tập, gia đình hoặc thay đổi môi trường sống có thể kích hoạt.
– Yếu tố di truyền: Nếu bố mẹ từng mộng du, con cái có nguy cơ cao hơn.
– Rối loạn hô hấp khi ngủ: Như ngưng thở khi ngủ (sleep apnea), khiến não bị “đánh thức” liên tục.
– Sử dụng rượu, thuốc an thần hoặc caffeine: Đặc biệt vào buổi tối, có thể làm rối loạn chu kỳ ngủ.
– Sốt cao ở trẻ nhỏ: Đây là nguyên nhân thường gặp ở trẻ dưới 10 tuổi.
Cách xử trí an toàn khi gặp người mộng du
Nếu bạn phát hiện ai đó đang mộng du, hãy bình tĩnh và làm theo các bước sau:
– Không lay mạnh hay hét to. Thay vào đó, nói nhẹ nhàng, gọi tên họ từ từ.
– Dẫn họ từ từ quay lại giường bằng cách nắm tay hoặc hướng nhẹ – họ thường sẽ đi theo mà không phản kháng.
– Đảm bảo môi trường an toàn: Đóng cửa sổ, khóa cửa ra vào, dọn vật sắc nhọn, tránh để họ ở tầng cao hoặc gần cầu thang.
– Ghi lại tần suất và thời điểm: Điều này giúp bác sĩ đánh giá mức độ nghiêm trọng nếu cần can thiệp.
Phòng ngừa và điều trị mộng du – đặc biệt ở trẻ em
Với trẻ nhỏ, mục tiêu chính là ngăn ngừa chấn thương và ổn định chu kỳ ngủ:
– Tạo thói quen ngủ đều đặn: Đi ngủ và thức dậy cùng giờ mỗi ngày, kể cả cuối tuần.
– Tránh kích thích trước giờ ngủ: Không xem TV, chơi game hay uống nước ngọt có caffeine vào buổi tối.
– Áp dụng “đánh thức có kiểm soát”: Nếu biết trẻ thường mộng du vào khoảng 1–2 giờ sau khi ngủ, hãy đánh thức nhẹ nhàng trước đó 15–20 phút, rồi cho ngủ lại. Phương pháp này giúp “reset” chu kỳ ngủ và giảm tần suất mộng du.
– Giảm căng thẳng: Trò chuyện, vui chơi nhẹ nhàng trước khi ngủ giúp trẻ thư giãn.
– Tham vấn chuyên gia nếu: mộng du xảy ra hơn 2 lần/tuần, kéo dài sau tuổi 12, hoặc có hành vi nguy hiểm (ra khỏi nhà, tự làm đau mình).
Mộng du đa phần là lành tính, đặc biệt ở trẻ em, và thường tự hết theo thời gian. Tuy nhiên, an toàn luôn là ưu tiên hàng đầu. Việc đánh thức đột ngột không chỉ gây hoảng loạn mà còn có thể dẫn đến tai nạn đáng tiếc. Thay vào đó, hãy đồng hành nhẹ nhàng, quan sát và tạo điều kiện cho giấc ngủ sâu, liên tục – đó chính là “liều thuốc” tự nhiên hiệu quả nhất.
Nếu bạn lo lắng về tần suất hoặc hành vi mộng du của người thân, đừng ngần ngại tìm đến bác sĩ chuyên khoa giấc ngủ. Chúng tôi có thể đánh giá sâu hơn bằng theo dõi đa ký giấc ngủ (polysomnography) nếu cần, để loại trừ các rối loạn tiềm ẩn khác.
