Các bệnh thường gặp trong và sau mùa mưa lũ

Chào bạn,
Đúng như bạn lo lắng, các bệnh thường gặp trong và sau mùa mưa lũ không chỉ là vấn đề nhỏ mà có thể nhanh chóng trở thành dịch bệnh nếu không được phòng ngừa và xử lý kịp thời. Trong môi trường ẩm ướt, nước bẩn và vệ sinh kém, vi khuẩn, virus, ký sinh trùng và nấm mốc có điều kiện sinh sôi mạnh mẽ, tấn công cơ thể qua da, đường tiêu hóa, hô hấp hoặc vết thương hở. Dưới đây, tôi sẽ chia sẻ chi tiết về những căn bệnh phổ biến nhất, dấu hiệu nhận biết và cách bảo vệ sức khỏe cho bạn và gia đình.

Nguyên nhân khiến các bệnh thường gặp trong và sau mùa mưa lũ dễ bùng phát

Mùa mưa lũ làm thay đổi đột ngột điều kiện sống và môi trường xung quanh, tạo “sân chơi” lý tưởng cho mầm bệnh. Dưới góc nhìn lâm sàng, tôi nhận thấy có bốn yếu tố chính thúc đẩy các bệnh thường gặp trong và sau mùa mưa lũ:

– Nước lũ ô nhiễm: Nước cuốn theo rác thải, phân người, xác động vật và hóa chất độc hại, trở thành nguồn lây nhiễm trực tiếp cho da, mắt và đường tiêu hóa.
– Thiếu nước sạch: Khi nguồn nước sinh hoạt bị gián đoạn hoặc nhiễm bẩn, người dân buộc phải dùng nước chưa xử lý để nấu ăn, tắm rửa – điều này làm tăng nguy cơ nhiễm khuẩn đường ruột và da liễu.
– Vệ sinh môi trường suy giảm: Bùn đất ứ đọng, rác rưởi không được thu gom kịp thời, xác động vật thối rữa… là nơi trú ngụ của hàng triệu vi sinh vật gây bệnh.
– Sự bùng nổ của côn trùng và động vật trung gian: Muỗi, chuột, ruồi sinh sôi nhanh trong điều kiện ẩm ướt, trở thành “xe tải” vận chuyển virus và ký sinh trùng từ người này sang người khác.

Các bệnh về da – Hệ quả trực tiếp từ tiếp xúc nước lũ

Trong phòng khám, tôi thường gặp nhiều bệnh nhân đến với tình trạng ngứa dữ dội, da bong tróc hoặc nổi mụn mủ sau khi dọn dẹp nhà cửa hậu lũ. Đây là những biểu hiện điển hình của các bệnh thường gặp trong và sau mùa mưa lũ liên quan đến da.

– Nấm da: Vi nấm (như Trichophyton hoặc Candida) phát triển mạnh trong môi trường ẩm. Khi da tiếp xúc lâu với nước bẩn, lớp bảo vệ tự nhiên bị phá vỡ, nấm dễ dàng xâm nhập, gây ngứa, đỏ da, bong vảy – đặc biệt ở kẽ tay, chân, bẹn.
– Ghẻ và chốc lở: Ghẻ do cái ghẻ (Sarcoptes scabiei) đào hang dưới da; chốc lở do vi khuẩn Streptococcus hoặc Staphylococcus. Cả hai đều dễ bùng phát khi da bị ẩm liên tục, vệ sinh kém và sống chen chúc. Triệu chứng gồm mụn nước, mụn mủ, ngứa về đêm, có thể lan rộng nếu gãi.
– Viêm da tiếp xúc: Do hóa chất, bùn đất hoặc vi sinh vật trong nước lũ gây kích ứng da, đặc biệt ở người có cơ địa nhạy cảm.

Các bệnh đường tiêu hóa – “Kẻ giấu mặt” sau mỗi bữa ăn không an toàn

Các bệnh thường gặp trong và sau mùa mưa lũ liên quan đến tiêu hóa thường khởi phát nhanh và diễn biến phức tạp nếu không bù nước kịp thời.

– Tiêu chảy cấp: Do virus (Rotavirus, Norovirus) hoặc vi khuẩn (E. coli, Salmonella) xâm nhập qua thực phẩm, nước uống bị nhiễm bẩn. Triệu chứng: đi ngoài nhiều lần, phân lỏng, có thể kèm sốt, đau quặn bụng.
– Bệnh tả: Gây ra bởi vi khuẩn Vibrio cholerae, lây qua nước và thức ăn nhiễm phân người bệnh. Đặc trưng bởi tiêu chảy “nước gạo” – mất nước nhanh, trụy tim mạch nếu không cấp cứu kịp.
– Viêm gan A và E: Virus lây qua đường phân – miệng, thường do dùng nước chưa đun sôi. Dấu hiệu gồm vàng da, mệt mỏi, chán ăn, nước tiểu sẫm màu.

Trong nhiều đợt lũ lớn, tôi từng chứng kiến các ổ dịch tiêu chảy bùng phát tại vùng ngập sâu – nơi người dân không có điều kiện lọc nước hay nấu chín thực phẩm.

Các bệnh lây truyền qua muỗi – Mối đe dọa âm thầm sau lũ

Sau mưa lũ, các vũng nước đọng trở thành “nhà máy sản xuất muỗi”. Đây là lý do vì sao các bệnh thường gặp trong và sau mùa mưa lũ do côn trùng truyền lại tăng vọt.

– Sốt xuất huyết: Do virus Dengue, truyền qua muỗi Aedes aegypti (muỗi vằn). Triệu chứng ban đầu giống cảm cúm (sốt cao, đau đầu, đau cơ), nhưng có thể tiến triển nặng với xuất huyết dưới da, chảy máu chân răng, thậm chí sốc.
– Sốt rét: Gây ra bởi ký sinh trùng Plasmodium, truyền qua muỗi Anopheles. Đặc trưng bởi cơn sốt theo chu kỳ: rét run → sốt cao → vã mồ hôi. Nếu không điều trị, có thể tổn thương gan, thận, não.
– Viêm não Nhật Bản: Do virus truyền qua muỗi Culex, thường ảnh hưởng trẻ em. Dù hiếm hơn, nhưng rất nguy hiểm, có thể để lại di chứng thần kinh vĩnh viễn.

Các bệnh nhiễm khuẩn từ bùn đất – Nguy hiểm nhưng dễ bỏ qua

Ít người biết rằng bùn sau lũ có thể chứa vi khuẩn “ăn thịt người”. Trong số các bệnh thường gặp trong và sau mùa mưa lũ, Whitmore (melioidosis) là một ví dụ điển hình.

– Bệnh Whitmore: Do vi khuẩn Burkholderia pseudomallei có sẵn trong đất và nước ở vùng nhiệt đới. Khi da có vết xước, vi khuẩn xâm nhập, gây sốt kéo dài, áp-xe phổi, gan, lách hoặc nhiễm trùng huyết. Tỷ lệ tử vong cao nếu chẩn đoán muộn.
– Uốn ván: Vi khuẩn Clostridium tetani trong đất có thể xâm nhập qua vết thương hở (dù nhỏ), gây co cứng cơ, khó thở, thậm chí tử vong. Người chưa tiêm vắc-xin uốn ván đầy đủ rất dễ mắc.

Tôi từng tiếp nhận bệnh nhân bị Whitmore sau khi dọn vườn không mang giày – chỉ một vết xước nhỏ ở chân đã đủ để vi khuẩn xâm nhập và gây bệnh nặng sau 2 tuần.

Các bệnh về mắt – Hậu quả từ nước bẩn và thói quen sinh hoạt

Các bệnh thường gặp trong và sau mùa mưa lũ không chỉ giới hạn ở da hay tiêu hóa mà còn ảnh hưởng đến thị lực.

– Đau mắt đỏ (viêm kết mạc): Do virus (Adenovirus) hoặc vi khuẩn (Staphylococcus), lây qua nước bẩn, khăn mặt chung hoặc tay bẩn dụi mắt. Triệu chứng: mắt đỏ, cộm, chảy ghèn vàng, cảm giác cộm xốn.
– Viêm giác mạc: Nguy hiểm hơn, xảy ra khi vi khuẩn hoặc nấm xâm nhập qua giác mạc bị trầy xước (do dụi mắt mạnh hoặc vật lạ bay vào). Nếu không điều trị, có thể gây loét giác mạc, mù vĩnh viễn.

Nhiều phụ huynh chủ quan khi con bị đỏ mắt, nghĩ “chỉ là đau mắt đỏ thông thường”, nhưng trong môi trường sau lũ, nguy cơ nhiễm trùng nặng cao hơn rất nhiều.

Hướng dẫn phòng ngừa hiệu quả các bệnh thường gặp trong và sau mùa mưa lũ

Là bác sĩ, tôi luôn nhấn mạnh: phòng bệnh quan trọng hơn chữa bệnh, nhất là trong điều kiện hậu thiên tai. Dưới đây là những biện pháp thiết thực bạn có thể áp dụng ngay:

– Vệ sinh cá nhân triệt để: Rửa tay bằng xà phòng diệt khuẩn trước khi ăn, sau khi dọn dẹp; tắm gội bằng nước sạch đã đun sôi hoặc khử trùng.
– Bảo vệ da khi tiếp xúc môi trường bẩn: Mang ủng, găng tay cao su khi dọn bùn; rửa sạch và sát trùng ngay các vết xước dù nhỏ.
– Đảm bảo an toàn nguồn nước: Luôn đun sôi nước trước khi uống hoặc nấu ăn; dùng cloramin B hoặc viên khử trùng nếu không có điều kiện đun nước.
– Ăn chín, uống sôi, bảo quản thực phẩm cẩn thận: Tránh ăn rau sống, hải sản ướp lạnh không rõ nguồn gốc.
– Diệt muỗi và lăng quăng: Dọn dẹp vật chứa nước đọng (chậu, lốp xe, máng nước); ngủ màn kể cả ban ngày; phun thuốc diệt muỗi nếu có dịch.
– Tiêm phòng đầy đủ: Đặc biệt là vắc-xin uốn ván, viêm gan A, và sốt xuất huyết (nếu có chỉ định).

Khi nào cần đi khám ngay?

Không phải mọi triệu chứng sau mưa lũ đều nguy hiểm, nhưng bạn nên cảnh giác nếu xuất hiện:

– Sốt cao trên 38.5°C kéo dài hơn 2 ngày, kèm đau đầu, phát ban.
– Tiêu chảy nhiều lần trong ngày, nôn liên tục, dấu hiệu mất nước (khô miệng, tiểu ít, lờ đờ).
– Da nổi mẩn lan rộng, có mủ, ngứa dữ dội về đêm.
– Mắt đỏ kèm đau nhức, nhìn mờ, sợ ánh sáng.
– Vết thương sưng, nóng, đỏ, chảy mủ hoặc co cứng cơ (dấu hiệu uốn ván).

Các bệnh thường gặp trong và sau mùa mưa lũ đa dạng, từ nhẹ như nấm da đến nặng như Whitmore hay sốt xuất huyết. Tuy nhiên, phần lớn đều có thể phòng tránh nếu bạn chủ động vệ sinh, bảo vệ bản thân và nhận biết sớm dấu hiệu bất thường. Đừng chủ quan với “chút ngứa” hay “cơn tiêu chảy thoáng qua” – trong môi trường hậu lũ, mọi triệu chứng đều có thể là lời cảnh báo từ cơ thể. Hãy là người bảo vệ sức khỏe thông thái cho chính mình và gia đình.