Bồn chồn là gì và khi nào cần lo lắng?

Chào bạn,

Cảm giác bồn chồn — hay còn gọi là restlessness trong y văn — là trạng thái bất an, khó chịu trong tâm trí hoặc cơ thể, khiến bạn không thể ngồi yên, thư giãn hay tập trung. Trong nhiều trường hợp, bồn chồn là phản ứng sinh lý bình thường trước áp lực, nhưng nếu kéo dài hoặc đi kèm các triệu chứng khác, đây có thể là dấu hiệu của rối loạn lo âu, trầm cảm, tác dụng phụ thuốc hoặc các bệnh lý nội khoa tiềm ẩn.

Là một bác sĩ chuyên khoa tâm thần kinh, tôi đã gặp rất nhiều bệnh nhân đến khám với than phiền “không hiểu sao cứ thấy bứt rứt trong người”. Nhiều người nghĩ đó chỉ là do mệt mỏi, nhưng thực tế, bồn chồn có thể là “tiếng nói” đầu tiên của cơ thể khi hệ thần kinh đang mất cân bằng. Trong bài viết này, tôi sẽ giúp bạn hiểu rõ bản chất của cảm giác này, nguyên nhân thường gặp, dấu hiệu cảnh báo và cách xử trí an toàn, hiệu quả.

Nguyên nhân gây cảm giác bồn chồn

Bồn chồn không phải là một chẩn đoán y khoa độc lập, mà là triệu chứng phản ánh sự rối loạn trong hệ thần kinh trung ương hoặc ngoại biên. Dưới góc nhìn lâm sàng, tôi thường xem xét các nhóm nguyên nhân sau:

– Rối loạn lo âu (anxiety disorders): Đây là nguyên nhân phổ biến nhất. Khi não bộ liên tục ở trạng thái “báo động”, hệ thần kinh giao cảm kích hoạt — dẫn đến tim đập nhanh, đổ mồ hôi, run tay và cảm giác “như có kiến bò trong người”.

– Trầm cảm (depression): Không phải ai trầm cảm cũng buồn bã. Một số bệnh nhân, đặc biệt là nam giới hoặc người trẻ, biểu hiện qua bồn chồn vận động (psychomotor agitation) — đi đi lại lại, cắn móng tay, vò tóc, không thể ngồi yên.

– Tác dụng phụ của thuốc: Một số thuốc chống trầm cảm (như SSRIs trong giai đoạn đầu điều trị), thuốc hen suyễn (theophylline, albuterol), corticosteroid, hoặc thậm chí caffeine liều cao có thể gây bồn chồn như phản ứng phụ.

– Rối loạn nội tiết – chuyển hóa: Cường giáp (hyperthyroidism) làm tăng chuyển hóa toàn thân, gây run, hồi hộp và bồn chồn. Hạ đường huyết cũng có thể tạo cảm giác lo âu, bứt rứt tương tự.

– Hội chứng chân không yên (Restless Legs Syndrome – RLS): Tình trạng bồn chồn ở chân, đặc biệt về đêm, khiến người bệnh phải di chuyển liên tục để giảm cảm giác khó chịu. Thường liên quan đến thiếu sắt, suy thận hoặc di truyền.

– Cai chất: Rượu, benzodiazepine, nicotine hoặc caffeine khi ngưng đột ngột có thể gây bồn chồn, run rẩy, mất ngủ — đây là biểu hiện của hội chứng cai.

– Bệnh lý thần kinh: Parkinson, hội chứng akathisia (do thuốc chống loạn thần), hoặc tổn thương não do chấn thương cũng có thể biểu hiện qua bồn chồn vận động.

Trong phòng khám, tôi luôn hỏi kỹ: “Bồn chồn xuất hiện khi nào? Có yếu tố kích hoạt? Kèm theo mất ngủ, sụt cân, tim đập nhanh?” — vì chỉ qua những chi tiết nhỏ, chúng tôi mới phân biệt được giữa bồn chồn sinh lý và bồn chồn bệnh lý.

Dấu hiệu cảnh báo bạn nên đi khám

Không phải lúc nào bồn chồn cũng nguy hiểm, nhưng có những “đèn đỏ” bạn không nên bỏ qua. Dưới đây là các dấu hiệu cho thấy bạn cần được đánh giá y khoa chuyên sâu:

– Bồn chồn kéo dài hơn 2 tuần mà không có nguyên nhân rõ ràng hoặc không cải thiện dù đã nghỉ ngơi, thư giãn.

– Kèm theo các triệu chứng tâm thần: lo âu quá mức, hoảng sợ (panic attacks), ý nghĩ tự tử, cảm giác vô vọng, mất hứng thú với mọi thứ.

– Triệu chứng thể chất rõ rệt: tim đập nhanh >100 lần/phút khi nghỉ, sụt cân không chủ ý, run tay, đổ mồ hôi lạnh, khó thở khi không vận động.

– Ảnh hưởng nghiêm trọng đến sinh hoạt: không thể làm việc, học tập, giao tiếp xã hội; mất ngủ kéo dài; né tránh các tình huống xã hội.

– Xuất hiện sau khi bắt đầu dùng thuốc mới — đặc biệt là thuốc tâm thần, corticosteroid hoặc thuốc điều trị hen.

– Bồn chồn về đêm kèm cảm giác “kiến bò” ở chân, chỉ giảm khi di chuyển — đây có thể là hội chứng chân không yên, cần xét nghiệm sắt huyết thanh và ferritin.

Tôi từng gặp một bệnh nhân nữ 38 tuổi, tưởng mình “chỉ bị stress công việc”, nhưng sau khi khám và xét nghiệm, phát hiện cường giáp — nguyên nhân thực sự gây bồn chồn, sụt 4 kg trong 1 tháng và hồi hộp. Điều trị đúng nguyên nhân, triệu chứng biến mất trong 6 tuần.

Cách giảm bồn chồn và phòng ngừa tái phát

Nếu bồn chồn ở mức nhẹ và không do bệnh lý nghiêm trọng, bạn hoàn toàn có thể tự điều chỉnh tại nhà với các chiến lược sau — nhiều trong số đó tôi khuyên bệnh nhân áp dụng hàng ngày:

– Thở chậm và có chủ đích: Kỹ thuật “4-7-8” (hít vào 4 giây, giữ 7 giây, thở ra 8 giây) giúp kích hoạt hệ thần kinh phó giao cảm, làm dịu phản ứng “chiến đấu hay bỏ chạy”.

– Hạn chế chất kích thích: Caffeine, nicotine, rượu và thậm chí trà xanh đậm đặc có thể làm trầm trọng bồn chồn. Hãy thử cắt giảm trong 1–2 tuần để quan sát thay đổi.

– Vận động đều đặn: Đi bộ 30 phút/ngày, yoga, bơi lội — không chỉ giảm cortisol (hormone stress) mà còn tăng serotonin, giúp tâm trí ổn định.

– Thiết lập “thời gian lo lắng”: Dành 15 phút mỗi ngày để viết ra mọi điều khiến bạn bồn chồn. Sau đó, đóng quyển sổ lại — điều này giúp não bộ “gác lại” lo âu ngoài khung giờ đó.

– Ngủ đủ và đúng giờ: Thiếu ngủ làm tăng hoạt động amygdala (vùng não xử lý nỗi sợ), khiến bạn dễ bồn chồn. Hãy ngủ trước 11 giờ và tránh màn hình 1 giờ trước khi ngủ.

– Bổ sung đủ sắt và magie: Thiếu sắt liên quan chặt chẽ đến hội chứng chân không yên; thiếu magie có thể gây kích thích thần kinh. Thực phẩm giàu magie: hạt bí, rau lá xanh, chuối, yến mạch.

– Tránh tự ý dùng thuốc an thần: Thuốc như alprazolam có thể “dập” bồn chồn nhanh, nhưng dễ gây lệ thuộc và làm trầm trọng triệu chứng khi ngưng. Chỉ dùng khi có chỉ định bác sĩ.

Nếu bạn đang dùng thuốc tâm thần và bồn chồn xuất hiện trong tuần đầu, đừng vội bỏ thuốc — hãy trao đổi với bác sĩ. Đôi khi, điều chỉnh liều hoặc thêm thuốc hỗ trợ (như propranolol) có thể giải quyết vấn đề mà không cần đổi phác đồ.

Bồn chồn là một triệu chứng đa nguyên nhân, có thể bắt nguồn từ tâm lý, nội tiết, thần kinh hoặc tác dụng thuốc. Trong đa số trường hợp, nó không nguy hiểm — nhưng nếu kéo dài, ảnh hưởng chất lượng sống hoặc đi kèm các dấu hiệu bất thường, bạn nên đi khám để tìm nguyên nhân gốc rễ.

Là bác sĩ, tôi luôn khuyên: Đừng coi thường cảm giác “bứt rứt trong người” — đó có thể là lời cảnh báo đầu tiên của cơ thể khi tâm trí hoặc thể chất đang mất cân bằng. Việc chẩn đoán sớm và can thiệp đúng cách không chỉ giúp bạn hết bồn chồn, mà còn ngăn ngừa các rối loạn nghiêm trọng hơn về sau.

Nếu bạn đang trải qua cảm giác này, hãy bắt đầu bằng việc ghi lại triệu chứng, thói quen sinh hoạt và yếu tố stress trong 1 tuần. Thông tin đó sẽ là “bản đồ” quý giá giúp bác sĩ đồng hành cùng bạn trên hành trình tìm lại sự bình an.