Bị quai bị là gì và có nguy hiểm không?
Chào bạn,
Khi nghe đến “bị quai bị”, nhiều người nghĩ đơn giản là sưng má, sốt vài ngày rồi khỏi. Tuy nhiên, quai bị là một bệnh truyền nhiễm do virus, có thể gây ra những biến chứng đáng lo ngại, đặc biệt ở trẻ em và nam giới trưởng thành. Tôi sẽ giải thích rõ để bạn hiểu bản chất của bệnh, cách nhận biết sớm và phòng tránh hiệu quả.
Quai bị là bệnh gì và do đâu mà mắc?
Quai bị (mumps) là bệnh do virus Paramyxovirus gây ra, lây lan chủ yếu qua giọt bắn khi ho, hắt hơi hoặc tiếp xúc trực tiếp với nước bọt của người bệnh. Virus xâm nhập vào cơ thể qua đường hô hấp, sau đó nhân lên trong các tuyến nước bọt — đặc biệt là tuyến mang tai (parotid) — khiến vùng má dưới tai sưng to, đau, và cứng.
Một số đặc điểm dịch tễ cần lưu ý:
– Bệnh thường gặp ở trẻ từ 5–15 tuổi, nhưng người lớn chưa từng mắc hoặc chưa tiêm vắc-xin vẫn có thể nhiễm.
– Thời gian ủ bệnh kéo dài 14–25 ngày, và người bệnh có thể lây virus trước khi xuất hiện triệu chứng 2–3 ngày.
– Sau khi mắc, cơ thể thường miễn dịch suốt đời, nhưng không phải ai cũng có phản ứng miễn dịch mạnh như nhau.
Dấu hiệu điển hình và những biểu hiện dễ nhầm lẫn
Triệu chứng đầu tiên thường là sốt nhẹ, mệt mỏi, chán ăn, sau đó là sưng đau một hoặc cả hai bên tuyến mang tai — khiến khuôn mặt phình ra như “má phúng phính”. Cơn đau tăng khi nhai, nuốt, hoặc chạm vào vùng sưng.
Tuy nhiên, khoảng 20–30% ca nhiễm không có triệu chứng rõ rệt, hoặc chỉ biểu hiện giống cảm cúm thông thường, nên dễ bị bỏ qua.
Một số tình trạng khác cũng gây sưng má nhưng không phải quai bị, ví dụ:
– Viêm tuyến nước bọt do vi khuẩn (thường kèm mủ, sốt cao).
– Sỏi tuyến nước bọt.
– Áp-xe răng hoặc viêm mô tế bào vùng mặt.
Do đó, chẩn đoán chính xác cần dựa trên tiền sử tiếp xúc, xét nghiệm huyết thanh học hoặc PCR — chứ không chỉ nhìn triệu chứng bề ngoài.
Biến chứng nguy hiểm của quai bị — đừng chủ quan!
Mặc dù đa số trường hợp quai bị lành tính, nhưng biến chứng có thể xảy ra, đặc biệt nếu không được theo dõi sát:
– Viêm tinh hoàn (orchitis): Gặp ở 20–30% nam giới sau tuổi dậy thì, gây sưng đau tinh hoàn, sốt cao, và trong một số ít trường hợp có thể ảnh hưởng đến khả năng sinh sản.
– Viêm buồng trứng: Ít gặp hơn ở nữ, nhưng vẫn có thể gây đau bụng dưới và rối loạn kinh nguyệt.
– Viêm màng não/viêm não: Dù hiếm (<1%), nhưng có thể dẫn đến co giật, hôn mê, thậm chí di chứng thần kinh lâu dài.
– Điếc đột ngột: Một biến chứng rất hiếm nhưng nghiêm trọng, thường xảy ra ở một bên tai.
Trong phòng khám, tôi từng gặp không ít thanh niên nhập viện muộn vì đau tinh hoàn dữ dội sau vài ngày sốt — khi đó tổn thương đã tiến triển nặng. Vì vậy, theo dõi sát và đi khám kịp thời là rất quan trọng.
Cách chăm sóc và phòng ngừa quai bị hiệu quả
Hiện không có thuốc điều trị đặc hiệu cho quai bị — việc điều trị chủ yếu là hỗ trợ và giảm triệu chứng:
– Nghỉ ngơi đầy đủ, tránh vận động mạnh (đặc biệt với nam giới để giảm nguy cơ viêm tinh hoàn).
– Chườm lạnh vùng sưng để giảm đau và phù nề.
– Uống nhiều nước, ăn thức ăn mềm, lỏng, tránh đồ chua hoặc cay vì kích thích tiết nước bọt, làm đau thêm.
– Không dùng aspirin cho trẻ em (nguy cơ hội chứng Reye).
Về phòng ngừa:
– Tiêm vắc-xin MMR (sởi – quai bị – rubella) là biện pháp hiệu quả nhất. Lịch tiêm chuẩn gồm 2 mũi: mũi 1 lúc 12–15 tháng tuổi, mũi 2 lúc 4–6 tuổi.
– Người lớn chưa từng tiêm hoặc chưa từng mắc nên cân nhắc tiêm bổ sung, nhất là trước khi đi du học, làm việc tập trung đông người.
Quai bị tuy thường lành tính nhưng không nên xem nhẹ, nhất là ở trẻ lớn và người trưởng thành. Nếu con bạn có dấu hiệu sưng má kèm sốt, hãy cách ly ít nhất 5 ngày kể từ khi sưng, theo dõi sát các dấu hiệu cảnh báo biến chứng, và đưa đi khám nếu đau tăng, sốt cao kéo dài hoặc có biểu hiện bất thường ở tinh hoàn, bụng hay thần kinh.
Và quan trọng nhất: phòng bệnh luôn tốt hơn chữa bệnh. Hãy đảm bảo con bạn đã tiêm đủ 2 mũi vắc-xin MMR — đó là lá chắn vững chắc nhất trước căn bệnh tưởng “hiền” này.
