Axit folic là gì và tại sao cơ thể bạn cần nó mỗi ngày?

Chào bạn! Câu hỏi của bạn rất đúng và quan trọng — axit folic (hay còn gọi là vitamin B9) không chỉ là một loại vitamin thông thường, mà là chìa khóa cho sự hình thành và phát triển tế bào mới, đặc biệt trong những giai đoạn then chốt như mang thai, trẻ nhỏ hoặc khi cơ thể đang hồi phục. Tôi sẽ giải thích rõ ràng, dễ hiểu và đầy đủ để bạn yên tâm hơn trong hành trình chăm sóc sức khỏe cho mình và con.

Axit folic là gì và cơ thể bạn cần nó để làm gì?

Axit folic là dạng tổng hợp hòa tan trong nước của vitamin B9 — một vi chất thiết yếu mà cơ thể không tự sản xuất được, phải bổ sung qua ăn uống hoặc viên uống. Trong tự nhiên, vitamin B9 tồn tại dưới dạng folat, có nhiều trong rau lá xanh và thực phẩm tươi. Còn axit folic là dạng được dùng trong thực phẩm tăng cường và thuốc bổ, vì nó ổn định và dễ hấp thu hơn.

Vai trò chính của axit folic bao gồm:

– Tổng hợp DNA và RNA: Đây là nền tảng cho sự phân chia và phát triển của mọi tế bào trong cơ thể.
– Tạo hồng cầu: Giúp ngăn ngừa thiếu máu nguyên hồng cầu khổng lồ — một dạng thiếu máu do thiếu folat.
– Hỗ trợ phát triển hệ thần kinh trung ương, đặc biệt ở thai nhi trong 28 ngày đầu sau thụ thai — giai đoạn mà nhiều phụ nữ thậm chí chưa biết mình đã mang thai.

Bạn có thể tìm axit folic ở đâu trong thực phẩm và thuốc?

Axit folic có mặt trong hai nguồn chính: tự nhiên (folat) và bổ sung (axit folic tổng hợp).

Thực phẩm giàu folat tự nhiên:
– Rau lá xanh đậm: rau bina, cải xoăn, măng tây, bông cải xanh.
– Đậu và hạt: đậu lăng, đậu Hà Lan, đậu nành.
– Trái cây: cam, bưởi, chuối, dưa gang.
– Nội tạng động vật: gan bò (dù nên hạn chế do hàm lượng vitamin A cao).

Thực phẩm được tăng cường axit folic (fortified foods):
– Ngũ cốc ăn sáng, bánh mì, mì ống, bột mì — phổ biến ở nhiều quốc gia như Mỹ, Canada.
– Một số loại sữa và sản phẩm từ sữa.

Tuy nhiên, folat tự nhiên dễ bị phá hủy khi nấu nướng, và cơ thể chỉ hấp thu khoảng 50% lượng folat từ thực phẩm. Trong khi đó, axit folic tổng hợp trong viên uống có sinh khả dụng cao hơn (~85%), nên việc bổ sung viên uống là cần thiết trong một số giai đoạn nhất định — đặc biệt là trước và trong thai kỳ.

Dấu hiệu thiếu axit folic và ai cần bổ sung?

Thiếu axit folic không luôn rõ ràng, nhưng các biểu hiện thường gặp bao gồm:

– Mệt mỏi, da xanh xao, khó thở (do thiếu máu).
– Rối loạn tiêu hóa: chán ăn, tiêu chảy, viêm lưỡi, loét miệng.
– Rối loạn thần kinh nhẹ: hay quên, trầm cảm, cáu gắt, giảm khả năng tập trung.

Những đối tượng đặc biệt cần chú ý bổ sung axit folic:

– Phụ nữ dự định mang thai hoặc đang mang thai: Đây là nhóm ưu tiên hàng đầu.
– Người bị bệnh đường ruột (Crohn, Celiac) — ảnh hưởng hấp thu vitamin.
– Người nghiện rượu: rượu cản trở chuyển hóa folat.
– Người dùng thuốc chống động kinh, methotrexate — làm giảm nồng độ folat trong máu.

Vai trò then chốt của axit folic trong thai kỳ và sự phát triển của trẻ

Đây là phần tôi thường nhấn mạnh nhất với các sản phụ trong phòng khám:

– Ngăn ngừa dị tật ống thần kinh (NTDs): Như nứt đốt sống hoặc vô sọ — những dị tật xảy ra trong 3–4 tuần đầu thai kỳ, trước cả khi nhiều mẹ biết mình có thai. Bổ sung đủ axit folic trước khi thụ thai giúp giảm đến 70% nguy cơ NTDs.
– Hỗ trợ phát triển não bộ: Nghiên cứu cho thấy trẻ sinh ra từ mẹ đủ folat có nguy cơ chậm phát triển ngôn ngữ thấp hơn.
– Giảm nguy cơ sinh non, sảy thai, suy dinh dưỡng bào thai và một số dị tật khác như hở hàm ếch.

Liều khuyến nghị theo từng giai đoạn (theo WHO và các hiệp hội sản phụ khoa):

Với nguy cơ cao (tiền sử gia đình, tiểu đường, dùng thuốc chống động kinh), liều có thể lên đến 5 mg/ngày — nhưng phải có chỉ định của bác sĩ.

Lưu ý quan trọng khi bổ sung axit folic

Mặc dù axit folic an toàn, nhưng bạn cần biết:

– Không tự ý dùng liều cao kéo dài nếu không có chỉ định: thừa folat có thể che lấp triệu chứng thiếu vitamin B12, dẫn đến tổn thương thần kinh vĩnh viễn nếu không được phát hiện.
– Nên uống giữa các bữa ăn, cùng với nước cam hoặc trái cây giàu vitamin C để tăng hấp thu.
– Tránh uống cùng trà, cà phê, rượu — chúng làm giảm hiệu quả hấp thu.
– Uống đủ nước và ăn nhiều chất xơ để tránh táo bón — một tác dụng phụ nhẹ nhưng khá phổ biến.

Axit folic không chỉ là “vitamin cho bà bầu” — nó là thành phần thiết yếu cho mọi người, đặc biệt trong các giai đoạn tăng trưởng, tái tạo tế bào hoặc chuẩn bị mang thai. Với phụ nữ, bổ sung axit folic từ trước khi có thai là một trong những biện pháp đơn giản, rẻ tiền nhưng hiệu quả nhất để bảo vệ con khỏi những dị tật nghiêm trọng.

Nếu bạn đang lên kế hoạch có em bé, hãy bắt đầu uống 400 mcg axit folic mỗi ngày ngay hôm nay — vì những ngày đầu tiên của thai kỳ mới là lúc quan trọng nhất, dù bạn chưa biết mình đã mang thai.

Bạn có thể tham khảo thêm với bác sĩ sản khoa để được tư vấn liều lượng phù hợp với tình trạng sức khỏe cá nhân.