Acid uric là gì và tại sao chỉ số này lại quan trọng với sức khỏe của bạn?

Chào bạn,
Acid uric là sản phẩm cuối cùng của quá trình chuyển hóa các chất purin – một loại hợp chất có sẵn trong cơ thể và trong nhiều loại thực phẩm. Khi nồng độ acid uric trong máu tăng quá mức cho phép, nó có thể kết tinh thành các tinh thể urat, lắng đọng ở khớp, da hoặc thận, gây ra những vấn đề sức khỏe nghiêm trọng như gout, sỏi thận hay thậm chí suy thận.

Acid uric được tạo ra như thế nào trong cơ thể?

Acid uric hình thành khi cơ thể phân hủy các nhân purin – thành phần cấu tạo nên DNA và RNA trong tế bào. Purin có thể đến từ:

– Nguồn nội sinh: tế bào chết đi và được thay thế liên tục, giải phóng purin.
– Nguồn ngoại sinh: từ thực phẩm giàu purin như nội tạng động vật, hải sản, thịt đỏ, bia rượu…

Sau khi được tạo thành, acid uric hòa tan trong máu, được lọc qua thận và đào thải chủ yếu qua nước tiểu. Tuy nhiên, nếu cơ thể tạo ra quá nhiều acid uric hoặc thận không đào thải đủ, nồng độ trong máu sẽ tăng cao – tình trạng gọi là tăng acid uric máu.

Khi nào acid uric cao trở thành vấn đề sức khỏe?

Nồng độ acid uric trong máu được coi là bình thường khi:

– Nam giới: dưới 7 mg/dL (khoảng 420 µmol/L)
– Nữ giới: dưới 6 mg/dL (khoảng 360 µmol/L)

Tuy nhiên, ngưỡng an toàn để phòng ngừa gout thường được khuyến cáo là dưới 6 mg/dL. Khi vượt quá mức này, đặc biệt nếu kéo dài, acid uric dễ kết tinh thành tinh thể monosodium urat – nguyên nhân chính gây ra:

– Cơn gout cấp: đau dữ dội, sưng, nóng đỏ ở khớp (thường là ngón chân cái).
– Tophi: các hạt cứng dưới da quanh khớp.
– Sỏi thận hoặc tổn thương thận mạn tính do lắng đọng tinh thể urat.

Trong phòng khám, tôi từng gặp nhiều bệnh nhân tưởng chỉ “đau khớp thông thường”, nhưng khi xét nghiệm mới phát hiện acid uric rất cao – có người lên tới 9–10 mg/dL – và đã có tổn thương khớp rõ rệt dù chưa từng bị cơn gout cấp.

Nguyên nhân khiến acid uric tăng cao

Tăng acid uric máu thường do một hoặc kết hợp hai cơ chế sau:

– Tăng sản xuất acid uric:

• Ăn quá nhiều thực phẩm giàu purin (nội tạng, hải sản, thịt đỏ).
• Uống nhiều bia rượu – đặc biệt bia – làm tăng thoái biến ATP và giảm đào thải urat.
• Các bệnh lý tăng chuyển hóa tế bào: ung thư máu, u lympho, tan máu…
• Béo phì, nhịn ăn kéo dài, stress chuyển hóa.

– Giảm đào thải qua thận:

• Suy thận mạn tính hoặc tổn thương ống thận.
• Dùng thuốc lợi tiểu, aspirin liều thấp, cyclosporin…
• Nhiễm toan chuyển hóa (như nhiễm toan lactic).
• Suy tim, nghiện rượu cấp.

Khoảng 80% trường hợp tăng acid uric không rõ nguyên nhân (gọi là tăng acid uric tiên phát), thường liên quan đến yếu tố di truyền ảnh hưởng đến chức năng bài tiết của thận.

Dấu hiệu cảnh báo bạn nên đi khám ngay

Bạn nên chủ động đi khám nếu có bất kỳ dấu hiệu sau:

– Đau khớp đột ngột, đặc biệt ở ngón chân cái, kèm sưng, nóng, đỏ.
– Cứng khớp buổi sáng kéo dài hơn 30 phút.
– Xuất hiện u cục dưới da quanh khớp (tophi).
– Đi tiểu ít, đau lưng, tiểu ra sỏi – có thể là dấu hiệu sỏi thận do urat.
– Chỉ số acid uric máu cao trong xét nghiệm định kỳ, dù chưa có triệu chứng.

Đừng đợi đến khi cơn gout bùng phát mới can thiệp. Việc kiểm soát sớm giúp ngăn ngừa tổn thương khớp vĩnh viễn và biến chứng thận.

Làm sao để kiểm soát và phòng ngừa acid uric cao?

Bạn hoàn toàn có thể kiểm soát acid uric hiệu quả qua lối sống và chế độ ăn:

– Hạn chế thực phẩm giàu purin: nội tạng, thịt đỏ, hải sản (nhất là cá cơm, cá mòi, tôm, cua).
– Tránh bia, rượu mạnh và đồ uống có đường fructose (nước ngọt, nước trái cây đóng chai).
– Uống đủ 2–2,5 lít nước mỗi ngày để tăng đào thải urat qua nước tiểu.
– Ưu tiên rau xanh, trái cây ít đường, ngũ cốc nguyên hạt – giàu chất xơ giúp làm chậm hấp thu đạm.
– Duy trì cân nặng hợp lý và tập thể dục đều đặn (đi bộ, bơi lội) – tránh vận động quá sức.
– Không nhịn ăn hoặc ăn kiêng cực đoan, vì điều này làm tăng thoái biến purin nội sinh.

Nếu bạn đang điều trị ung thư hoặc dùng thuốc ảnh hưởng đến chuyển hóa purin, hãy thông báo để bác sĩ theo dõi acid uric định kỳ.

Acid uric không phải là “kẻ xấu” – nó là sản phẩm tự nhiên của quá trình chuyển hóa. Vấn đề nằm ở nồng độ quá cao và kéo dài, dẫn đến lắng đọng tinh thể gây viêm khớp và tổn thương thận.

Nếu bạn có chỉ số acid uric cao, đừng hoảng loạn – nhưng cũng đừng chủ quan. Thay đổi lối sống đúng cách có thể giúp bạn kiểm soát tốt mà không cần dùng thuốc. Tuy nhiên, nếu đã có cơn gout hoặc tổn thương cơ quan, việc điều trị y khoa chuyên sâu là cần thiết. Hãy khám chuyên khoa cơ xương khớp hoặc nội tiết – chuyển hóa để được tư vấn cá thể hóa.