Nguyên nhân bị sỏi mật ở người trẻ – bệnh ngày càng trẻ hóa

Sỏi mật từ lâu được xem là bệnh lý phổ biến ở người trung niên và cao tuổi. Tuy nhiên, trong những năm gần đây, tỷ lệ mắc sỏi mật ở người trẻ đang có xu hướng gia tăng nhanh chóng, thậm chí xuất hiện ở những người mới ngoài 20 tuổi. Điều này đặt ra câu hỏi lớn: vì sao căn bệnh vốn được coi là của tuổi già lại dần trẻ hóa? Bài viết sau đây sẽ phân tích sâu các nguyên nhân bị sỏi mật, chỉ ra những thói quen vô tình làm tăng nguy cơ hình thành sỏi mật ở người trẻ, cũng như đề xuất các biện pháp ngăn chặn bệnh từ sớm.

1. Xu hướng trẻ hóa của bệnh sỏi mật

1.1 Sỏi mật không còn là bệnh của riêng người lớn tuổi

Sự phát triển của y học hiện đại, đặc biệt là kỹ thuật siêu âm ổ bụng, đã giúp phát hiện sớm nhiều trường hợp sỏi mật mà trước kia dễ bị bỏ qua. Trong đó, một thực tế đáng chú ý là tỷ lệ người trẻ – bao gồm cả thanh thiếu niên và người ở độ tuổi 20–30 – được chẩn đoán mắc sỏi mật ngày càng tăng. Nếu như trước đây sỏi mật gắn liền với hình ảnh của những người trung niên, phụ nữ mãn kinh, thì hiện nay, bệnh lý này đã không còn phân biệt độ tuổi rõ rệt.

Người trẻ hiện đại đang phải đối mặt với nhiều yếu tố nguy cơ tiềm ẩn như ăn uống thất thường, ít vận động, căng thẳng kéo dài và lạm dụng chế độ ăn giảm cân thiếu khoa học. Tất cả những yếu tố này đều ảnh hưởng trực tiếp đến quá trình bài tiết và lưu thông dịch mật – một trong những nguyên nhân chủ chốt hình thành sỏi.

1.2 Thống kê cho thấy xu hướng đáng báo động

Một số nghiên cứu dịch tễ gần đây cho thấy có tới 20–30% người dưới 40 tuổi mắc sỏi mật ở mức độ nào đó, từ bùn mật nhẹ đến sỏi túi mật rõ rệt. Điều này không chỉ gây ảnh hưởng đến sức khỏe tiêu hóa mà còn làm tăng nguy cơ phải can thiệp ngoại khoa ở tuổi còn rất trẻ. Không ít người trẻ phát hiện sỏi mật khi đang trong giai đoạn học tập, làm việc với cường độ cao, dẫn đến gián đoạn trong sinh hoạt, giảm hiệu suất lao động, thậm chí suy giảm chất lượng sống nghiêm trọng.

2. Vì sao người trẻ dễ mắc sỏi mật?

2.1 Chế độ ăn uống hiện đại là nguyên nhân bị sỏi mật hàng đầu

Một trong những nguyên nhân bị sỏi mật phổ biến nhất ở người trẻ hiện nay là do thói quen ăn uống thiếu cân bằng. Cuộc sống bận rộn khiến nhiều người trẻ bỏ bữa sáng, ăn tối muộn, lạm dụng thức ăn nhanh, thực phẩm chế biến sẵn hoặc các món ăn chứa nhiều dầu mỡ, đường và chất béo chuyển hóa. Những yếu tố này làm tăng nồng độ cholesterol trong dịch mật, đồng thời làm rối loạn quá trình co bóp và tống mật của túi mật.

Việc ăn uống không điều độ, nhịn ăn kéo dài rồi sau đó ăn quá no cũng khiến dịch mật bị ứ đọng trong túi mật lâu hơn, tạo điều kiện thuận lợi cho các tinh thể cholesterol, bilirubin và muối mật kết tụ thành sỏi. Ngoài ra, nhiều bạn trẻ ngày nay áp dụng các phương pháp giảm cân cực đoan như nhịn ăn gián đoạn, ăn kiêng loại bỏ hoàn toàn chất béo hoặc giảm cân cấp tốc không theo hướng dẫn chuyên gia, điều này làm rối loạn chuyển hóa và gây ra sỏi mật trong thời gian ngắn.

2.2 Lối sống ít vận động và stress kéo dài ảnh hưởng chức năng gan mật

Bên cạnh chế độ ăn uống, lối sống thiếu vận động cũng là nguyên nhân bị sỏi mật đang bị đánh giá thấp ở người trẻ. Việc ngồi lâu, không tập thể dục thường xuyên khiến quá trình lưu thông mật chậm lại, từ đó tăng nguy cơ lắng đọng thành phần rắn trong dịch mật. Ngoài ra, ít vận động còn làm tăng khả năng tích tụ mỡ nội tạng – một yếu tố làm tăng nguy cơ gan nhiễm mỡ, rối loạn mỡ máu và gián tiếp ảnh hưởng đến khả năng tiết mật.

Căng thẳng tinh thần kéo dài – một trạng thái phổ biến trong giới trẻ hiện nay cũng là tác nhân âm thầm ảnh hưởng đến hệ tiêu hóa nói chung và hệ thống gan mật nói riêng. Stress tác động đến hormone và thần kinh thực vật, làm rối loạn nhu động túi mật, khiến dịch mật không được tống xuất kịp thời. Đây là điều kiện lý tưởng để các tinh thể cholesterol tích tụ và hình thành sỏi.

3. Nhận biết và phòng tránh sỏi mật sớm ở người trẻ

3.1 Dấu hiệu nhận biết sớm sỏi mật ở người trẻ

Không ít trường hợp người trẻ chỉ phát hiện sỏi mật khi tình cờ siêu âm bụng hoặc khi đã xuất hiện biến chứng như viêm túi mật cấp, tắc ống mật. Tuy nhiên, nếu lắng nghe cơ thể, người bệnh có thể nhận biết một số dấu hiệu ban đầu như cảm giác đầy bụng sau ăn, đặc biệt sau khi dùng bữa nhiều dầu mỡ. Một số trường hợp có thể gặp cơn đau âm ỉ vùng hạ sườn phải hoặc đau lan ra vai phải, kèm theo buồn nôn, chán ăn, khó tiêu.

Sự xuất hiện lặp lại các biểu hiện này, dù nhẹ nhưng kéo dài trong nhiều tuần, chính là cảnh báo cho thấy có thể có vấn đề tại túi mật. Việc chủ động đi khám và siêu âm ổ bụng sẽ giúp phát hiện sớm sỏi hoặc bùn mật, từ đó có hướng can thiệp phù hợp, tránh tiến triển thành biến chứng nghiêm trọng.

3.2 Cách phòng tránh nguyên nhân bị sỏi mật ở người trẻ

Để phòng ngừa hiệu quả sỏi mật, người trẻ cần điều chỉnh lại chế độ ăn uống một cách hợp lý và khoa học. Cần đảm bảo bữa ăn đầy đủ chất dinh dưỡng, đặc biệt là chất xơ từ rau xanh và trái cây để hỗ trợ tiêu hóa. Hạn chế tối đa thực phẩm chứa nhiều cholesterol, chất béo bão hòa như đồ chiên rán, thức ăn nhanh, nội tạng động vật. Việc bổ sung chất béo tốt (omega-3 từ cá, dầu oliu) ở mức độ vừa phải cũng giúp cân bằng thành phần dịch mật.

Ngoài ra, người trẻ nên duy trì thói quen vận động thể chất ít nhất 30 phút mỗi ngày, tránh ngồi lâu một chỗ và cần kiểm soát cân nặng ổn định. Đặc biệt, các bạn đang trong quá trình giảm cân cần tuân theo hướng dẫn của chuyên gia dinh dưỡng, không nên giảm cân cấp tốc hoặc loại bỏ hoàn toàn chất béo khỏi khẩu phần ăn.

Bên cạnh đó, việc kiểm soát stress thông qua ngủ đủ giấc, giữ tinh thần thoải mái, giảm áp lực công việc cũng có tác động tích cực đến sức khỏe gan mật. Nếu thuộc nhóm nguy cơ cao (gia đình có người mắc sỏi mật, người béo phì, người từng mắc bệnh gan mật), nên khám định kỳ để phát hiện sớm bất thường và được tư vấn điều trị kịp thời.