Khó nuốt hay nghẹn thực chất là 2 triệu chứng hay đi liền nhau, với nguyên nhân phổ biến do vấn đề ở thực quản. Cùng tìm hiểu tình trạng này qua những thông tin dưới đây để có thể chủ động ngăn ngừa, phát hiện và điều trị sớm, tránh biến chứng.
Menu xem nhanh:
1. Khó nuốt hay nghẹn: Hai triệu chứng thường song hành
Trong y học, khó nuốt là một triệu chứng khi người bệnh gặp khó khăn trong việc đưa thức ăn, nước uống từ miệng xuống dạ dày. Nghẹn lại thường được hiểu là khi thức ăn bị kẹt lại ở cổ họng hoặc thực quản, gây cảm giác vướng, nặng ngực, thậm chí không thở được.
Hai khái niệm này tuy khác nhau về cơ chế, nhưng thường song hành trong thực tế và đều có thể bắt nguồn từ bệnh lý tiêu hóa, đặc biệt là các vấn đề ở thực quản – cơ quan vận chuyển thức ăn từ miệng xuống dạ dày.
Trong việc ăn uống hàng ngày, không phải ai cũng may mắn có được cảm giác “nuốt trôi” mọi thứ dễ dàng. Có những người chỉ với một ngụm nước, một miếng cháo loãng, hay thậm chí khi không ăn gì cả, vẫn cảm thấy nghẹn, vướng nơi cổ họng hoặc ngực. Đây không phải là một cảm giác nhất thời và đơn thuần, mà rất có thể là dấu hiệu báo động về các vấn đề bệnh lý. Trong đó phổ biến có bệnh đường tiêu hóa, cụ thể là ở thực quản.
Thực quản là một ống cơ dài khoảng 25 cm, tuy nhỏ nhưng đóng vai trò quan trọng trong chuỗi vận hành của hệ tiêu hóa. Khi hoạt động của thực quản bị rối loạn, người bệnh có thể cảm thấy thức ăn như bị kẹt lại giữa ngực hoặc cổ. Khi đó, dù nuốt nước bọt cũng thấy vướng víu, khó chịu. Người bệnh có thể bị đau rát ngực hoặc xương ức khi ăn đồ cứng hoặc nóng. Có lúc ho sặc, hoặc trào ngược ra mũi miệng khi cố nuốt.
Khó nuốt hay nghẹn thường do vấn đề ở thực quản.
2. Những “thủ phạm” thường gặp gây khó nuốt hay nghẹn
Các bệnh về thực quản là nguyên nhân chủ yếu gây khó nuốt hay nghẹn. Có thể kể đến các bệnh lý như:
– Trào ngược dạ dày – thực quản (GERD): Đây là nguyên nhân phổ biến nhất trong nhóm bệnh lý tiêu hóa gây khó nuốt. Axit từ dạ dày trào lên thực quản gây viêm, làm lớp niêm mạc bị tổn thương, khiến người bệnh cảm thấy đau và nghẹn khi ăn. Khi bị GERD lâu ngày, thực quản có thể bị hẹp, dẫn đến khó nuốt mạn tính.
– Viêm hoặc co thắt thực quản: Viêm thực quản có thể do GERD, do nhiễm khuẩn (nấm, virus), hoặc do dị ứng (viêm thực quản tăng eosin). Ngoài ra, một số người mắc co thắt thực quản lan tỏa – một rối loạn vận động hiếm gặp – sẽ cảm thấy đau dữ dội vùng ngực và khó nuốt, đặc biệt khi ăn đồ nóng hoặc lạnh.
– U thực quản (lành hoặc ác tính): Khối u thực quản, nhất là ung thư thực quản, thường khiến lòng ống bị hẹp dần theo thời gian. Lúc đầu, người bệnh chỉ khó nuốt khi ăn thức ăn cứng; sau đó, ngay cả chất lỏng cũng khó trôi. Đây là triệu chứng cảnh báo nguy hiểm cần được chẩn đoán sớm.
-. Thoát vị hoành: Thoát vị hoành khiến một phần dạ dày trượt lên trên cơ hoành, ảnh hưởng đến hoạt động của cơ thắt thực quản dưới. Người bệnh sẽ cảm thấy nghẹn, đầy tức ngực, đặc biệt khi nằm hoặc cúi gập người sau khi ăn.
– Túi thừa thực quản: Đây là một bất thường hiếm gặp, khi hình thành một “túi” nhỏ chứa thức ăn tại vùng cổ họng. Tình trạng này khiến người bệnh có cảm giác vướng nghẹn, ho khan, thậm chí hôi miệng do thức ăn ứ đọng.
– Hẹp thực quản sau điều trị: Một số người từng bị bỏng hóa chất, xạ trị vùng cổ – ngực, hoặc có tiền sử can thiệp nội soi thực quản có thể bị sẹo co rút, gây hẹp lòng thực quản và cảm giác nuốt khó.
3. Khi nào cần đi khám với bác sĩ?
Bạn nên đến gặp bác sĩ tiêu hóa ngay nếu có một hoặc nhiều triệu chứng sau:
Khó nuốt kéo dài hơn 2 tuần, không cải thiện.
Nghẹn khi ăn cơm, uống nước hoặc nuốt nước bọt.
Sụt cân không rõ lý do.
Đau vùng ngực, nóng rát sau xương ức khi nuốt.
Nôn trớ, ho khan, sặc nhiều lần khi ăn uống.
Nhiều trường hợp khó nuốt đi kèm với nghẹn do bệnh trào ngược.
4. Cách chẩn đoán hiệu quả
4.1 Khám lâm sàng ban đầu chẩn đoán khó nuốt hay nghẹn
Việc chẩn đoán đúng nguyên nhân là yếu tố then chốt để điều trị hiệu quả. Quá trình chẩn đoán thường bao gồm khám lâm sàng ban đầu và khám cận lâm sàng.
Trước hết, bác sĩ sẽ khai thác bệnh sử kỹ lưỡng, với các câu hỏi như:
Khó nuốt xảy ra khi nào? (khi ăn thức ăn rắn, lỏng hay cả hai)
Vị trí cảm giác nghẹn? (cổ họng, sau xương ức hay vùng dạ dày)
Tính chất khởi phát? (đột ngột hay từ từ, có tiến triển xấu không)
Có kèm theo ho, sặc, đau ngực, trào ngược, sút cân, sốt, khàn tiếng không?
Tiền sử: trào ngược dạ dày-thực quản, đột quỵ, bệnh thần kinh, ung thư, xạ trị, phẫu thuật vùng cổ hoặc ngực…
Tiếp đến, bác sĩ tiến hành tăm khám lâm sàng: Khám tai mũi họng để tìm viêm amidan, u vòm họng, tổn thương thanh quản… Khám thần kinh nhằm đánh giá phản xạ nuốt, liệt cơ vùng mặt – họng. Nghe tim phổi, khám bụng để loại trừ nguyên nhân toàn thân.
4.2. Các phương pháp cận lâm sàng xác định nguyên nhân khó nuốt hay nghẹn
Tùy vào triệu chứng, bác sĩ có thể chỉ định nội soi thực quản – dạ dày, đo áp lực thực quản, chụp X-quang thực quản có cản quang, hoặc sinh thiết để xác định nguyên nhân. Trong đó, nội soi thực quản – dạ dày nhằm quan sát trực tiếp niêm mạc thực quản, phát hiện viêm, loét, khối u, hẹp… Chụp thực quản cản quang có thể cần thiết để đánh giá cấu trúc, phát hiện hẹp, túi thừa, bất thường vận động thực quản. Soi thanh quản ống mềm có thể cần thiết để đánh giá vùng hầu – họng nếu có khàn tiếng, nghi ngờ ung thư thanh quản. Ngoài ra cần xét nghiệm máu để kiểm tra tình trạng viêm, thiếu máu, dấu hiệu ung thư.
Đặc biệt, đo áp lực thực quản là phương pháp quan trọng, giúp đo lực co bóp và phối hợp của cơ vòng thực quản. Đây là phương pháp được xem là tiêu chuẩn vàng trong chẩn đoán nguyên nhân rối loạn vận động thực quản.
Đo áp lực trong lòng thực quản giúp chẩn đoán nguyên nhân khó nuốt và hay nghẹn
5. Phòng và cải thiện tình trạng khó nuốt do bệnh tại thực quản
Người bệnh cần chú ý ăn chậm, nhai kỹ: Cắt nhỏ thức ăn, tránh đồ cứng, cay, nóng hoặc lạnh quá mức. Tránh ăn khuya, không nằm ngay sau ăn là điều đặc biệt cần thiết với người có trào ngược dạ dày. Duy trì cân nặng hợp lý, tránh béo phì bởi mỡ bụng gây nhiều áp lực lên dạ dày. Người bệnh cũng nên bỏ thuốc lá, hạn chế rượu, cafein: Các yếu tố kích thích thực quản và dạ dày. Đi khám định kỳ nếu từng có bệnh lý tiêu hóa, hoặc tiền sử ung thư. Không nên trì hoãn thăm khám khi có triệu chứng khó nuốt. Bởi càng để lâu càng chậm trễ trong việc phát hiện đúng nguyên nhân và thực hiện điều trị đúng cách.
Tóm lại, khó nuốt, hay nghẹn không chỉ là một cảm giác nhất thời, mà có thể là dấu hiệu tiềm ẩn của nhiều bệnh lý nguy hiểm, trong đó có các bệnh về tiêu hóa. Phát hiện sớm và điều trị đúng cách sẽ giúp người bệnh thoát khỏi nỗi ám ảnh trong mỗi bữa ăn, chăm sóc tốt cho sức khỏe và ngăn ngừa những biến chứng nặng nề.
