Ung thư là gì và những điều cơ bản bạn cần biết?

Chào bạn,
Cảm ơn bạn đã chia sẻ nỗi lo lắng rất thật và rất phổ biến. Ung thư không phải là một bệnh đơn lẻ, mà là tập hợp hơn 100 loại bệnh khác nhau, đều có chung một đặc điểm: sự tăng sinh bất thường và mất kiểm soát của các tế bào trong cơ thể. Những tế bào này không tuân theo “luật lệ” sinh học bình thường – chúng không chết đi khi đến tuổi, tiếp tục phân chia vô hạn, xâm lấn mô lành và có thể lan xa (di căn). Tuy nhiên, điều đáng mừng là nhiều loại ung thư hiện nay có thể chữa khỏi nếu được phát hiện sớm và điều trị đúng cách.

Dưới đây, tôi sẽ chia sẻ với bạn những kiến thức y khoa cốt lõi – từ bản chất, nguyên nhân, dấu hiệu cảnh báo đến cách phòng ngừa – để bạn hiểu rõ hơn và bớt lo lắng không cần thiết.

1. Ung thư bắt nguồn từ đâu? Cơ chế sinh học đằng sau căn bệnh này

Ung thư hình thành khi DNA trong tế bào bị đột biến, làm thay đổi các “hướng dẫn di truyền” kiểm soát sự sống, phân chia và chết của tế bào. Bình thường, cơ thể có cơ chế sửa lỗi DNA và loại bỏ tế bào hư hỏng. Nhưng khi các đột biến tích tụ – do yếu tố môi trường, lối sống hoặc di truyền – tế bào bắt đầu “nổi loạn”.

– Tế bào ung thư mất khả năng biệt hóa: Chúng không còn thực hiện chức năng chuyên biệt như tế bào bình thường.
– Chúng phớt lờ tín hiệu “dừng phân chia” hoặc “tự hủy” (apoptosis) – một cơ chế tự nhiên để duy trì cân bằng.
– Chúng “lừa” hệ miễn dịch: Thay vì bị tiêu diệt, tế bào ung thư có thể ức chế hoặc đánh lừa hệ miễn dịch để tồn tại.
– Chúng tạo mạch máu nuôi dưỡng (angiogenesis): Khối u kích thích cơ thể mọc mạch máu mới để cung cấp oxy và dinh dưỡng, giúp nó lớn lên.

Và quan trọng nhất: ung thư không “mọc” từ hư không. Nó là kết quả của quá trình tích lũy tổn thương qua thời gian – có thể kéo dài hàng chục năm.

2. Dấu hiệu nào nên cảnh báo bạn đi khám sớm?

Ở giai đoạn sớm, ung thư thường không gây đau và dễ bị bỏ qua. Tuy nhiên, có những dấu hiệu “cảnh báo đỏ” bạn không nên chủ quan:

– Mệt mỏi kéo dài, không cải thiện dù nghỉ ngơi đầy đủ.
– Sụt cân không chủ ý (>5% trọng lượng cơ thể trong 6–12 tháng).
– Khối u hoặc hạch nổi bất thường, không đau, không biến mất sau 2–3 tuần.
– Thay đổi trên da: nốt ruồi thay đổi hình dạng/màu sắc, vết loét lâu lành.
– Ho, khàn tiếng, khó nuốt kéo dài >2 tuần không rõ nguyên nhân.
– Chảy máu bất thường: ho ra máu, đi ngoài ra máu, chảy máu âm đạo sau mãn kinh.
– Đau xương, đau đầu, yếu chi không giải thích được – có thể là dấu hiệu di căn.

💡 Lưu ý: Những triệu chứng này không đồng nghĩa với ung thư, nhưng nếu kéo dài hoặc tái phát, bạn nên đi khám để loại trừ.

3. Nguyên nhân gây ung thư: Điều gì khiến tế bào “nổi loạn”?

Ung thư hiếm khi do một nguyên nhân duy nhất. Thường là sự kết hợp của nhiều yếu tố:

– Đột biến DNA ngẫu nhiên: Khoảng 66% đột biến xảy ra do lỗi sao chép tự nhiên khi tế bào phân chia – không liên quan đến lối sống hay di truyền.
– Yếu tố môi trường và lối sống:
– Hút thuốc (gây ~22% ca ung thư toàn cầu).
– Rượu bia, chế độ ăn nhiều thịt đỏ, ít rau củ.
– Béo phì, ít vận động.
– Tiếp xúc với tia UV, hóa chất công nghiệp (amiăng, benzen).
– Nhiễm virus: HPV (gây ung thư cổ tử cung), HBV/HCV (gan), EBV (mũi họng).
– Di truyền: Chỉ chiếm 5–10% các ca ung thư (ví dụ: đột biến BRCA1/2 trong ung thư vú/buồng trứng).

Trong phòng khám, tôi thường nói với bệnh nhân: “Bạn không chọn được gen, nhưng bạn có thể chọn lối sống – và đó là cách mạnh mẽ nhất để giảm rủi ro.”

4. Ung thư có thể phòng ngừa được không?

Không có cách nào “ngăn chặn tuyệt đối”, nhưng ít nhất 30–50% ca ung thư có thể phòng ngừa nhờ thay đổi hành vi và sàng lọc định kỳ:

– Bỏ thuốc lá hoàn toàn – kể cả hút thụ động.
– Hạn chế rượu bia, ăn nhiều rau, trái cây, ngũ cốc nguyên hạt.
– Duy trì cân nặng hợp lý (BMI 18.5–24.9) và tập thể dục 150 phút/tuần.
– Tiêm vắc-xin: HPV (cho trẻ 9–26 tuổi), viêm gan B.
– Sàng lọc định kỳ:
– Phụ nữ: Pap smear (cổ tử cung), chụp nhũ ảnh (vú).
– Nam giới: PSA (tuyến tiền liệt – theo chỉ định).
– Mọi người >50 tuổi: Nội soi đại tràng.

💡 Sàng lọc không phát hiện “bệnh” – mà phát hiện “nguy cơ” hoặc “ung thư sớm”, khi điều trị còn đơn giản và hiệu quả cao.

5. Điều trị ung thư ngày nay: Không còn là “án tử”

Nhờ y học hiện đại, nhiều loại ung thư giờ đây là bệnh mạn tính có thể kiểm soát, thậm chí chữa khỏi:

– Phẫu thuật: Cắt bỏ khối u khi chưa di căn.
– Xạ trị & hóa trị: Vẫn là trụ cột, nhưng giờ đây ít độc hơn, nhắm trúng đích hơn.
– Liệu pháp đích: Dùng thuốc ức chế protein đặc hiệu do đột biến gen sinh ra (ví dụ: EGFR, ALK).
– Liệu pháp miễn dịch: “Đánh thức” hệ miễn dịch để nhận diện và tiêu diệt tế bào ung thư.
– Y học cá thể hóa: Dựa trên xét nghiệm gen khối u để chọn phác đồ tối ưu.

Tôi từng điều trị cho một bệnh nhân ung thư phổi giai đoạn muộn – nhờ thuốc nhắm trúng đích, anh ấy sống khỏe mạnh hơn 5 năm, làm việc bình thường. Đó là minh chứng cho sự tiến bộ vượt bậc.

Ung thư là một quá trình phức tạp, nhưng không phải là điều bí ẩn hay không thể can thiệp. Hiểu đúng bản chất, nhận biết sớm dấu hiệu bất thường, chủ động sàng lọc và duy trì lối sống lành mạnh chính là “lá chắn” mạnh mẽ nhất.

Nếu bạn đang lo lắng về bất kỳ triệu chứng nào, đừng tự chẩn đoán qua mạng – hãy đi khám. Phát hiện sớm không chỉ cứu sống, mà còn giúp bạn giữ được chất lượng cuộc sống tốt nhất.

Hãy nhớ: Sợ hãi không giết chết bạn – nhưng chần chừ có thể.