Huyết thanh kháng dại là gì và khi nào cần sử dụng?
Chào bạn,
Huyết thanh kháng dại (còn gọi là globulin miễn dịch kháng dại – Rabies Immunoglobulin, viết tắt RIG) là chế phẩm sinh học chứa kháng thể đặc hiệu chống lại virus dại. Khác với vắc xin – vốn kích thích cơ thể tự tạo kháng thể sau vài ngày – huyết thanh cung cấp kháng thể “sẵn có” để trung hòa virus ngay lập tức tại vị trí vết thương, giúp ngăn virus xâm nhập vào hệ thần kinh trung ương.
Huyết thanh kháng dại hoạt động như thế nào?
Huyết thanh kháng dại chứa kháng thể IgG đặc hiệu với virus dại, được chiết xuất từ huyết tương người hoặc ngựa đã được tiêm vắc xin dại trước đó. Khi tiêm quanh vết thương, các kháng thể này sẽ:
– Bám vào virus dại còn sót lại tại vùng tổn thương.
– Trung hòa virus trước khi chúng kịp xâm nhập vào các sợi thần kinh.
– Tạo “lá chắn miễn dịch” trong giai đoạn đầu – thời điểm mà vắc xin chưa kịp kích hoạt đáp ứng miễn dịch của cơ thể (thường mất 7–10 ngày).
Đây là lý do vì sao huyết thanh chỉ hiệu quả khi được dùng ngay sau phơi nhiễm, và luôn đi kèm với phác đồ vắc xin dại đầy đủ.
Khi nào cần tiêm huyết thanh kháng dại?
Theo hướng dẫn của WHO và Bộ Y tế Việt Nam, huyết thanh kháng dại được chỉ định trong các trường hợp phơi nhiễm mức độ III, bao gồm:
– Vết cắn xuyên da, gây chảy máu.
– Vết xước hở tiếp xúc trực tiếp với nước bọt của động vật nghi dại.
– Vết thương ở vùng đầu, mặt, cổ, tay – nơi có mật độ dây thần kinh cao và nguy cơ virus lan nhanh.
– Người suy giảm miễn dịch hoặc chưa từng tiêm vắc xin dại trước đó.
Lưu ý: Nếu bạn đã tiêm phòng dại đầy đủ trong vòng 3 tháng gần nhất, thường không cần huyết thanh, chỉ cần tiêm nhắc lại vắc xin.
Huyết thanh kháng dại có an toàn không?
Trong hơn 20 năm hành nghề, tôi đã chứng kiến hàng trăm ca tiêm huyết thanh – đa số đều dung nạp tốt. Tuy nhiên, vẫn có một số rủi ro cần lưu ý:
– Loại từ người (HRIG): Hiếm gây phản ứng dị ứng, an toàn hơn, nhưng giá thành cao và khan hiếm.
– Loại từ ngựa (ERIG): Có nguy cơ phản ứng quá mẫn (dị ứng nhẹ đến sốc phản vệ), nên bắt buộc theo dõi 30 phút sau tiêm. Trước khi tiêm, bác sĩ sẽ làm test da để đánh giá nguy cơ.
Dù vậy, lợi ích vượt trội so với rủi ro: bệnh dại gần như 100% tử vong sau khi lên cơn, trong khi huyết thanh có thể cứu mạng nếu dùng đúng thời điểm.
Cách xử trí sau khi tiêm huyết thanh kháng dại
Sau khi tiêm, bạn nên:
– Theo dõi ít nhất 30 phút tại cơ sở y tế để phát hiện sớm phản ứng dị ứng.
– Tiếp tục tiêm đủ liều vắc xin dại theo lịch (thường là 4–5 mũi trong 14–28 ngày).
– Không chườm nóng, xoa bóp hay bôi thuốc lên vết thương – điều này có thể đẩy virus vào sâu hơn.
– Báo ngay cho bác sĩ nếu xuất hiện sốt cao, sưng đau lan rộng, khó thở hoặc phát ban.
Huyết thanh kháng dại không phải là “thuốc trị dại”, mà là biện pháp khẩn cấp nhằm ngăn virus dại xâm nhập vào não trong giai đoạn cửa sổ đầu tiên sau phơi nhiễm. Việc phối hợp đúng lúc giữa huyết thanh và vắc xin chính là chìa khóa duy nhất để phòng bệnh dại hiệu quả. Nếu bạn hoặc người thân bị động vật cắn – đặc biệt là chó, mèo hoang – đừng chần chừ: hãy đến ngay cơ sở y tế có đủ vắc xin và huyết thanh để được xử trí kịp thời.
