Chích ngừa uốn ván có cần thiết không?
Chào bạn,
Việc chích ngừa uốn ván là rất cần thiết — đặc biệt sau các chấn thương hở, vết thương bẩn hoặc khi bạn chưa được tiêm phòng đầy đủ. Uốn ván không lây từ người sang người, nhưng vi khuẩn Clostridium tetani có mặt khắp nơi trong đất, bụi, phân động vật… và có thể xâm nhập cơ thể qua vết thương nhỏ nhất. Nếu không được phòng ngừa kịp thời, bệnh có thể tiến triển nặng, gây co cứng cơ, khó thở và thậm chí tử vong.
Dưới đây, tôi sẽ giải thích rõ hơn để bạn hiểu khi nào cần tiêm, tiêm như thế nào và cách phòng tránh hiệu quả.
Nguyên nhân và cơ chế gây bệnh uốn ván
Uốn ván do vi khuẩn Clostridium tetani gây ra — một loại trực khuẩn kỵ khí, nghĩa là chúng phát triển mạnh trong môi trường thiếu oxy, như các vết thương sâu, dập nát hoặc nhiễm bẩn. Khi xâm nhập vào cơ thể, vi khuẩn này tiết ra độc tố tetanospasmin, tấn công hệ thần kinh trung ương và gây co cứng cơ toàn thân.
Một số tình huống dễ dẫn đến nguy cơ nhiễm uốn ván:
– Bị đinh gỉ, mảnh gỗ, thủy tinh đâm sâu vào da.
– Vết thương hở tiếp xúc với đất, bụi, phân gia súc.
– Bỏng nặng, vết thương do tai nạn giao thông có mô dập nát.
– Phụ nữ sinh con trong điều kiện không vô trùng (uốn ván rốn ở trẻ sơ sinh).
Điều đáng lo là vi khuẩn uốn ván không tạo miễn dịch tự nhiên — nghĩa là dù đã từng mắc bệnh (nếu sống sót), bạn vẫn có thể nhiễm lại. Do đó, phòng bệnh bằng vắc xin là cách duy nhất hiệu quả.
Dấu hiệu cảnh báo cần tiêm ngừa uốn ván ngay
Không phải lúc nào vết thương cũng “đáng lo”, nhưng bạn nên nghĩ đến việc tiêm ngừa nếu xuất hiện các yếu tố sau:
– Vết thương sâu, bẩn, dập nát hoặc có dị vật sót lại.
– Bạn chưa tiêm vắc xin uốn ván trong vòng 5–10 năm gần đây (tùy loại vết thương).
– Không nhớ rõ lịch tiêm phòng trước đó.
– Xuất hiện các triệu chứng sớm như: cứng hàm, khó nuốt, co cứng cơ vùng cổ hoặc bụng.
Lưu ý: Uốn ván không có thuốc điều trị đặc hiệu. Việc điều trị chủ yếu là hỗ trợ tích cực (thở máy, kiểm soát co giật), và tỷ lệ tử vong vẫn còn cao — lên tới 30–50% ở người lớn nếu không được chăm sóc kịp thời.
Lịch tiêm và các loại vắc xin uốn ván hiện nay
Vắc xin uốn ván thường không được tiêm đơn lẻ mà kết hợp với các thành phần khác, phổ biến nhất là:
– Vắc xin phối hợp DTaP/Tdap: chứa bạch hầu – ho gà – uốn ván, dùng cho trẻ em và người lớn.
– Vắc xin Td: uốn ván + bạch hầu, dùng cho mũi nhắc lại ở người lớn.
– Vắc xin uốn ván đơn thuần (T): hiếm khi dùng, chỉ trong một số trường hợp đặc biệt.
Lịch tiêm cơ bản theo khuyến cáo của Bộ Y tế và WHO:
– Trẻ em: tiêm đủ 3–4 mũi DTaP trong năm đầu đời, sau đó nhắc lại ở 18 tháng và 4–6 tuổi.
– Người lớn: tiêm nhắc Td hoặc Tdap mỗi 10 năm/lần.
– Phụ nữ mang thai: tiêm ít nhất 2 mũi vắc xin uốn ván trong thai kỳ để bảo vệ cả mẹ và bé (phòng uốn ván sơ sinh).
Sau chấn thương, nếu bạn chưa tiêm đủ 3 mũi cơ bản, bác sĩ sẽ chỉ định tiêm vắc xin kèm theo globulin kháng uốn ván (TIG) để tạo miễn dịch tức thì.
Cách xử trí vết thương và phòng ngừa uốn ván tại nhà
Ngay khi bị thương, bạn có thể làm những bước sau để giảm nguy cơ:
– Rửa sạch vết thương dưới vòi nước chảy mạnh, dùng xà phòng sát khuẩn nhẹ.
– Loại bỏ dị vật (nếu có thể) và để hở vết thương — không băng kín vì môi trường yếm khí sẽ giúp vi khuẩn phát triển.
– Theo dõi sát trong 3–10 ngày: nếu thấy cứng cơ, đau nhức lan rộng, hãy đi khám ngay.
Tuy nhiên, không nên tự đánh giá mức độ nguy hiểm của vết thương. Nhiều trường hợp tưởng “nhỏ” nhưng lại tiềm ẩn rủi ro cao — đặc biệt ở người lớn tuổi, người có bệnh lý nền hoặc chưa tiêm phòng đầy đủ.
Trong hơn 15 năm làm việc tại khoa Cấp cứu và Y học dự phòng, tôi từng gặp nhiều ca uốn ván khởi phát chỉ từ một vết xước nhỏ khi làm vườn hoặc sửa xe. Chích ngừa uốn ván không chỉ là phản ứng sau chấn thương — mà là một phần thiết yếu trong lịch sử tiêm chủng suốt đời của mỗi người.
Nếu bạn chưa tiêm nhắc lại trong 10 năm qua, hoặc vừa bị vết thương nghi ngờ — đừng chần chừ. Hãy đến cơ sở y tế gần nhất để được đánh giá và tiêm phòng kịp thời. Một mũi tiêm có thể cứu mạng bạn — trong khi bệnh uốn ván, một khi đã phát, gần như không có “cơ hội thứ hai”.
