Bệnh uốn ván là gì và có lây không?
Chào bạn,
Bệnh uốn ván không phải là bệnh lây nhiễm từ người sang người, mà là một tình trạng nhiễm độc thần kinh do vi khuẩn Clostridium tetani – một loại vi khuẩn kỵ khí, thường sống trong đất, bụi, phân động vật – xâm nhập vào cơ thể qua vết thương hở. Khi vào cơ thể, vi khuẩn này tiết ra độc tố tetanospasmin, tấn công hệ thần kinh trung ương, gây co cứng cơ và co giật – có thể dẫn đến tử vong nếu không được điều trị kịp thời.
Nguyên nhân và cơ chế gây bệnh uốn ván
– Vi khuẩn Clostridium tetani tồn tại dưới dạng bào tử rất bền, có thể sống hàng năm trong môi trường như đất, cát, phân gia súc.
– Khi vết thương sâu, bẩn, có dị vật (đinh gỉ, mảnh gỗ, thủy tinh…) hoặc tổn thương do bỏng, phẫu thuật không vô trùng, bào tử có điều kiện nảy mầm thành vi khuẩn hoạt động.
– Trong môi trường thiếu oxy (ví dụ: vết thương sâu, bị bít kín), vi khuẩn phát triển và tiết ra độc tố thần kinh tetanospasmin – chất này di chuyển dọc theo dây thần kinh đến tủy sống và não, gây rối loạn dẫn truyền thần kinh cơ, dẫn đến co cứng và co giật.
Triệu chứng sớm nhất của bệnh uốn ván
– Cứng hàm (khó há miệng) – đây là dấu hiệu kinh điển và thường xuất hiện đầu tiên.
– Cảm giác căng cứng ở cổ, lưng hoặc bụng.
– Khó nuốt, đau cơ, dễ bị kích thích bởi ánh sáng hoặc tiếng động.
– Về sau, bệnh tiến triển thành co giật toàn thân, đặc biệt là tư thế “ưỡn cong” (opisthotonos), rối loạn hô hấp và tim mạch.
Trong phòng khám, tôi từng gặp bệnh nhân chỉ vì một vết xước nhỏ ở chân sau khi làm vườn, nhưng vài ngày sau không há miệng được – đó chính là biểu hiện khởi phát của uốn ván.
Uốn ván có lây từ người sang người không?
Không. Bệnh uốn ván hoàn toàn không lây nhiễm qua tiếp xúc, đường hô hấp hay dịch cơ thể. Bạn không thể “nhiễm” uốn ván từ người bệnh. Nguy cơ chỉ đến từ môi trường chứa bào tử vi khuẩn và vết thương chưa được xử lý đúng cách.
Thời gian ủ bệnh của uốn ván là bao lâu?
– Thường từ 3 đến 21 ngày, trung bình khoảng 7–10 ngày.
– Vết thương càng sâu, bẩn, càng gần trung tâm thần kinh (đầu, cổ), thời gian ủ bệnh càng ngắn – và tiên lượng càng nặng.
– Trong một số trường hợp hiếm, ủ bệnh có thể kéo dài vài tháng, nhưng rất ít gặp.
Vết thương nào cần tiêm phòng uốn ván?
Bạn nên đi tiêm phòng nếu vết thương có ít nhất một trong các đặc điểm sau:
– Sâu, bẩn, dính đất, bụi, phân động vật.
– Có dị vật (đinh gỉ, mảnh gỗ, thủy tinh…).
– Bỏng nặng, vết thương do vật sắc nhọn đâm.
– Vết thương lâu ngày không được xử lý, hoặc có dấu hiệu nhiễm trùng (sưng, mủ, đỏ).
– Phẫu thuật trong điều kiện không vô trùng (ví dụ: đỡ đẻ tại nhà không đảm bảo vệ sinh).
Lưu ý: Ngay cả khi vết thương nhỏ, nếu bạn chưa tiêm vắc-xin uốn ván trong vòng 5–10 năm, vẫn nên đi tiêm nhắc lại.
Tôi có bao lâu để tiêm vắc-xin sau khi bị thương?
– Lý tưởng nhất là trong vòng 24 giờ đầu sau chấn thương.
– Tuy nhiên, vẫn có thể tiêm trong vòng 7–10 ngày kể từ khi bị thương – vì thời gian ủ bệnh thường dài hơn.
– Nếu quá 10 ngày mà chưa có triệu chứng, nguy cơ mắc bệnh giảm đáng kể, nhưng việc tiêm nhắc vẫn cần thiết để bảo vệ cho những lần chấn thương sau.
Bệnh uốn ván có chữa khỏi hoàn toàn được không?
– Có thể khỏi, nhưng phụ thuộc rất lớn vào thời điểm phát hiện và điều kiện điều trị.
– Uốn ván không có thuốc đặc trị – điều trị chủ yếu là hỗ trợ tích cực: kiểm soát co giật, hỗ trợ hô hấp, chăm sóc tại ICU.
– Tỷ lệ tử vong vẫn còn cao, đặc biệt ở người già, trẻ em hoặc nơi thiếu phương tiện hồi sức.
– Người sống sót thường hồi phục hoàn toàn về thần kinh, nhưng quá trình điều trị có thể kéo dài nhiều tuần đến vài tháng.
Tiêm vắc-xin uốn ván có tác dụng trong bao lâu?
– Sau đủ 3 mũi cơ bản (thường tiêm trong chương trình tiêm chủng mở rộng ở trẻ em), miễn dịch có thể kéo dài ít nhất 10 năm.
– Mũi nhắc lại mỗi 10 năm giúp duy trì miễn dịch suốt đời.
– Với người chưa tiêm đủ, hoặc không rõ tiền sử tiêm, cần tiêm cả vắc-xin và kháng huyết thanh (TIG) khi có vết thương nguy cơ cao.
Tại sao phụ nữ mang thai cần tiêm vắc-xin uốn ván?
– Mục đích chính là phòng uốn ván rốn ở trẻ sơ sinh – một biến chứng rất nguy hiểm và dễ tử vong.
– Khi mẹ được tiêm đủ liều, kháng thể chống uốn ván sẽ truyền qua nhau thai, bảo vệ bé trong 6 tháng đầu đời – giai đoạn bé chưa tiêm vắc-xin.
– Tổ chức Y tế Thế giới (WHO) khuyến cáo ít nhất 2 mũi vắc-xin uốn ván trong thai kỳ để đảm bảo hiệu quả bảo vệ.
Uốn ván rốn ở trẻ sơ sinh nguy hiểm thế nào?
– Xảy ra khi cuống rốn bị nhiễm bẩn (dụng cụ cắt rốn không vô trùng, bôi thuốc lạ…).
– Triệu chứng xuất hiện từ ngày thứ 3 đến ngày thứ 28 sau sinh: trẻ bỏ bú, co cứng, co giật, thậm chí ngừng thở.
– Tỷ lệ tử vong rất cao nếu không được điều trị tại cơ sở y tế có hồi sức nhi.
– May mắn thay, uốn ván sơ sinh gần như có thể xóa sổ hoàn toàn nhờ tiêm vắc-xin cho mẹ và chăm sóc rốn sạch sẽ.
Uốn ván là bệnh nguy hiểm nhưng hoàn toàn có thể phòng ngừa bằng vắc-xin. Dù vết thương có vẻ nhỏ, đừng chủ quan – tiêm phòng đúng lịch và xử trí vết thương sạch sẽ là hai “lá chắn” quan trọng nhất. Nếu bạn chưa rõ mình đã tiêm đủ mũi chưa, hãy mang theo sổ tiêm chủng khi đi khám, hoặc tiêm nhắc lại để an tâm hơn.
