Nhiễm khuẩn máu ở trẻ em là gì và có nguy hiểm không?

Chào bạn,
Nhiễm khuẩn máu ở trẻ em là phản ứng viêm toàn thân nguy hiểm xảy ra khi cơ thể phản ứng thái quá với một nhiễm trùng (vi khuẩn, virus, nấm hoặc ký sinh trùng), dẫn đến tổn thương mô, suy giảm chức năng cơ quan và thậm chí sốc nhiễm khuẩn. Đây không phải là một bệnh riêng lẻ, mà là một hội chứng đe dọa tính mạng cần can thiệp y tế khẩn cấp.
Đây là câu hỏi khiến nhiều phụ huynh lo lắng khi thấy con sốt kéo dài kèm các dấu hiệu bất thường. Tôi hiểu nỗi hoang mang ấy – vì nhiễm khuẩn máu (sepsis) ở trẻ em là tình trạng cấp cứu y khoa, tiến triển nhanh và có thể đe dọa tính mạng nếu không được phát hiện và xử trí kịp thời.
Dưới đây, tôi sẽ giải thích rõ hơn về nguyên nhân, dấu hiệu cảnh báo, cách chẩn đoán và phòng ngừa – những điều mà bất kỳ bậc cha mẹ nào cũng nên biết.
Nguyên nhân phổ biến nhất gây nhiễm khuẩn máu ở trẻ em
Nhiễm khuẩn máu ở trẻ thường khởi phát từ một ổ nhiễm trùng ban đầu chưa được kiểm soát. Các tác nhân và nguồn gốc phổ biến bao gồm:
– Vi khuẩn Gram âm như E. coli, Klebsiella, hoặc Gram dương như Streptococcus pneumoniae, Staphylococcus aureus – đây là những vi khuẩn thường gặp nhất trong các ca sepsis nặng ở trẻ nhỏ.
– Virus (đặc biệt ở trẻ sơ sinh hoặc trẻ suy giảm miễn dịch), nấm (ở trẻ sinh non, nằm ICU lâu ngày) cũng có thể là nguyên nhân.
– Nhiễm trùng khởi phát từ phổi (viêm phổi), đường tiểu (viêm bàng quang, viêm thận), da (áp-xe, viêm mô tế bào), màng não (viêm màng não mủ) hoặc ruột (viêm ruột hoại tử ở trẻ sơ sinh).
Ở trẻ sơ sinh, nguy cơ cao hơn do hệ miễn dịch chưa hoàn thiện và dễ bị lây nhiễm từ mẹ trong lúc sinh (nhiễm khuẩn huyết sơ sinh sớm hoặc muộn).
Dấu hiệu nhận biết nhiễm khuẩn máu ở trẻ nhỏ
Triệu chứng sepsis ở trẻ không điển hình và dễ nhầm với cảm cúm thông thường, đặc biệt ở trẻ dưới 1 tuổi. Tuy nhiên, bạn cần cảnh giác nếu trẻ có kết hợp nhiều dấu hiệu sau:
– Sốt cao (>38,5°C) hoặc hạ thân nhiệt (<36°C) – đặc biệt nguy hiểm ở trẻ sơ sinh.
– Thở nhanh, khó thở, co kéo cơ liên sườn.
– Da xanh tái, lạnh, nổi vân tím hoặc không hồi phục màu da khi ấn móng (>2 giây).
– Trẻ li bì, khó đánh thức, bỏ bú, nôn trớ nhiều, không phản ứng như thường ngày.
– Nhịp tim nhanh bất thường, mạch yếu.
– Tiểu ít hoặc vô niệu trong 6–8 giờ.
Lưu ý: Trẻ càng nhỏ, triệu chứng càng mờ nhạt. Một em bé sơ sinh có thể chỉ biểu hiện bằng bỏ bú, khóc yếu, thân nhiệt không ổn định – nhưng đó đã là dấu hiệu cảnh báo khẩn cấp.
Nhiễm khuẩn máu ở trẻ em có chữa được không?
Có, nhưng phụ thuộc rất lớn vào thời điểm can thiệp.
Nếu được phát hiện sớm và điều trị tích cực – bao gồm kháng sinh phổ rộng, bù dịch, hỗ trợ hô hấp và tuần hoàn – nhiều trẻ hồi phục hoàn toàn mà không để lại di chứng.
Tuy nhiên, nếu chậm trễ vài giờ, sepsis có thể tiến triển thành sốc nhiễm khuẩn, suy đa cơ quan và tử vong. Tỷ lệ tử vong ở trẻ em bị sốc nhiễm khuẩn có thể lên tới 20–30%, đặc biệt ở trẻ sơ sinh hoặc có bệnh nền.
Vì vậy, “thời gian là vàng” – điều trị trong “giờ vàng” đầu tiên có thể quyết định sự sống còn của trẻ.
Khi nào cần đưa trẻ bị sốt đến bệnh viện ngay lập tức?
Bạn không nên chờ đợi nếu trẻ sốt kèm bất kỳ dấu hiệu nào sau:
– Trẻ dưới 3 tháng tuổi bị sốt ≥38°C (dù không có triệu chứng khác).
– Sốt cao không đáp ứng với thuốc hạ sốt sau 1–2 liều.
– Trẻ li bì, khó đánh thức, co giật.
– Da nổi vân tím, tím tái quanh môi/móng.
– Thở nhanh (>50 lần/phút ở trẻ <1 tuổi), thở gắng sức.
– Bỏ bú, nôn liên tục, tiểu rất ít hoặc không tiểu trong 6 giờ.
– Có tiền sử bệnh lý nền (tim bẩm sinh, suy giảm miễn dịch, ung thư…).
Trong những trường hợp này, hãy đưa trẻ đến khoa cấp cứu nhi ngay lập tức – đừng tự theo dõi tại nhà.
Cấy máu là gì và vai trò trong chẩn đoán nhiễm khuẩn máu?
Cấy máu (blood culture) là xét nghiệm lấy mẫu máu của trẻ để nuôi cấy trong môi trường đặc biệt, nhằm xác định loại vi sinh vật gây nhiễm trùng và kháng sinh nào hiệu quả.
Vai trò của cấy máu:
– Xác định chính xác tác nhân gây sepsis (vi khuẩn, nấm…).
– Hướng dẫn điều trị kháng sinh đúng và đủ, tránh lạm dụng kháng sinh phổ rộng.
– Đánh giá hiệu quả điều trị: nếu cấy máu âm tính sau 48–72 giờ, thường là dấu hiệu tốt.
Tuy nhiên, không thể chờ kết quả cấy máu mới bắt đầu điều trị. Khi nghi ngờ sepsis, bác sĩ sẽ ngay lập tức dùng kháng sinh tĩnh mạch – vì mỗi phút chậm trễ đều làm tăng nguy cơ tử vong.
Làm thế nào để phòng ngừa nhiễm khuẩn máu cho trẻ em?
Phòng ngừa sepsis bắt đầu từ việc ngăn chặn nhiễm trùng ban đầu và tăng cường miễn dịch:
– Tiêm chủng đầy đủ: vaccine phế cầu, Hib, não mô cầu, cúm, sởi… giúp giảm nguy cơ các nhiễm trùng nặng dẫn đến sepsis.
– Vệ sinh tay và môi trường sống: rửa tay trước khi chăm sóc trẻ, giữ sạch núm vú, bình sữa, vết tiêm/chích.
– Xử trí kịp thời các nhiễm trùng nhẹ: như viêm tai giữa, viêm họng, nhiễm trùng da – đừng để “tự khỏi”.
– Theo dõi sát trẻ sơ sinh và trẻ có bệnh nền: bất kỳ dấu hiệu bất thường nào cũng nên được đánh giá y tế sớm.
– Không tự ý dùng kháng sinh: lạm dụng kháng sinh làm tăng nguy cơ vi khuẩn đề kháng, khiến sepsis khó điều trị hơn.
Nhiễm khuẩn máu ở trẻ em là một tình trạng cấp cứu nội khoa nghiêm trọng, nhưng hoàn toàn có thể cứu được nếu phát hiện sớm và xử trí đúng cách. Là cha mẹ, bạn không cần nhớ hết các thuật ngữ y khoa – chỉ cần tin vào trực giác: nếu cảm thấy “có điều gì đó không ổn” với con mình, hãy tìm đến bác sĩ ngay. Trong nhiều trường hợp, sự cảnh giác của phụ huynh chính là yếu tố đầu tiên cứu sống trẻ.