Thuốc xổ có những loại nào và dùng thế nào cho an toàn?
Chào bạn,
Cảm ơn bạn đã chia sẻ lo lắng rất thực tế — và cũng rất phổ biến. Thuốc xổ (hay còn gọi là thuốc nhuận tràng) đúng là có nhiều loại, mỗi loại hoạt động theo cơ chế riêng, phù hợp với từng tình huống lâm sàng cụ thể. Dùng đúng thì hiệu quả, nhưng dùng sai — đặc biệt là tự ý dùng kéo dài — lại dễ gây hại hơn là lợi. Tôi sẽ giúp bạn hiểu rõ từng nhóm thuốc, cách dùng và lưu ý quan trọng để tránh rủi ro.
Các loại thuốc xổ và cơ chế hoạt động
1. Thuốc nhuận tràng tạo khối
Nhóm này bổ sung chất xơ (tự nhiên hoặc tổng hợp) vào đường ruột. Khi gặp nước, chất xơ trương nở thành khối gel mềm, giúp phân dễ di chuyển và kích thích nhu động ruột một cách nhẹ nhàng.
– Thành phần tiêu biểu: Isphagula husk (Fybogel), Methylcellulose.
– Thời gian tác dụng: 1–3 ngày.
– Phù hợp nhất cho người bị táo bón mãn tính, cần điều chỉnh thói quen đại tiện lâu dài.
Lưu ý: Bạn cần uống nhiều nước khi dùng nhóm này, nếu không có thể gây tắc ruột do khối phân quá đặc.
2. Thuốc nhuận tràng thẩm thấu
Những thuốc này “giữ nước” trong lòng ruột bằng cách tạo áp lực thẩm thấu, giúp phân mềm và dễ tống ra ngoài.
– Thành phần thường gặp: Lactulose, Macrogol (PEG), Polyethylene Glycol.
– Thời gian tác dụng: 1–3 ngày.
– Ưu điểm: Ít kích thích ruột, an toàn cho trẻ em, phụ nữ mang thai (khi có chỉ định).
Trong phòng khám, tôi thường kê Macrogol cho bệnh nhân chuẩn bị nội soi đại tràng vì hiệu quả làm sạch tốt và ít gây khó chịu.
3. Thuốc nhuận tràng kích thích (thuốc xổ mạnh)
Đây là nhóm có tác dụng nhanh và mạnh, trực tiếp kích thích tế bào thần kinh ở thành ruột, làm tăng co bóp và đẩy phân ra ngoài.
– Thành phần tiêu biểu: Bisacodyl, Senna, Natri picosulphat.
– Thời gian tác dụng: 6–12 giờ (thường uống tối, sáng hôm sau đi ngoài).
– Chỉ dùng ngắn hạn: Ví dụ khi táo bón cấp tính hoặc cần làm sạch ruột nhanh.
Cảnh báo: Dùng kéo dài dễ gây phụ thuộc, giảm phản xạ đại tiện tự nhiên, thậm chí tổn thương niêm mạc ruột. Tôi từng gặp bệnh nhân lạm dụng Senna suốt 2 năm, đến khi ngưng thì ruột gần như “ngủ yên”.
4. Thuốc làm mềm phân
Nhóm này không kích thích ruột mà giúp nước thấm vào khối phân, làm giảm độ khô cứng — rất phù hợp với những người không được rặn mạnh.
– Thành phần chính: Docusate sodium.
– Thời gian tác dụng: 1–3 ngày.
– Chỉ định đặc biệt: Người sau phẫu thuật, bệnh nhân trĩ, hoặc người cao tuổi có nguy cơ tăng huyết áp khi rặn.
5. Thuốc xổ cấp tốc (dùng trước thủ thuật)
Đây là các chế phẩm mạnh, thường kết hợp cơ chế thẩm thấu và kích thích, nhằm làm sạch toàn bộ đại tràng trong thời gian ngắn.
– Ví dụ: Fortrans, Moviprep, các dung dịch PEG liều cao.
– Chỉ dùng theo chỉ định y khoa, thường trước nội soi hoặc phẫu thuật.
Tự ý dùng nhóm này để “thải độc” hay giảm cân là rất nguy hiểm — có thể gây mất nước nặng, rối loạn điện giải (natri, kali), thậm chí suy thận cấp.
Dấu hiệu cảnh báo: Khi nào cần đi khám ngay?
Bạn không nên tự điều trị tại nhà nếu xuất hiện các dấu hiệu sau:
– Đi ngoài ra máu (dù đỏ tươi hay đen), đặc biệt không có máu vàng — vì không tồn tại “máu vàng” trong phân; nếu thấy dịch vàng bất thường, đó có thể là mật, dịch viêm hoặc dấu hiệu tắc ruột.
– Đau bụng dữ dội, nôn, chướng bụng không giảm.
– Táo bón kéo dài trên 2 tuần dù đã thay đổi lối sống.
– Sụt cân không rõ nguyên nhân kèm rối loạn tiêu hóa.
Hướng dẫn dùng thuốc xổ an toàn và phòng ngừa táo bón
– Ưu tiên biện pháp tự nhiên trước: Ăn đủ 25–30g chất xơ/ngày (rau, trái cây, ngũ cốc nguyên cám), uống 1.5–2 lít nước, vận động đều đặn.
– Không lạm dụng thuốc xổ để giảm cân: Đây là sai lầm phổ biến nhưng cực kỳ nguy hiểm — có thể dẫn đến suy dinh dưỡng, loạn nhịp tim, thậm chí suy đa cơ quan.
– Không tự ý phối hợp nhiều loại thuốc nhuận tràng — dễ gây tiêu chảy nặng hoặc mất cân bằng điện giải.
– Tham khảo bác sĩ hoặc dược sĩ trước khi dùng, đặc biệt nếu bạn có bệnh tim, thận, đái tháo đường hoặc đang dùng thuốc khác.
Táo bón tuy là triệu chứng thường gặp, nhưng việc dùng thuốc xổ không đúng cách có thể biến vấn đề nhỏ thành tổn thương nghiêm trọng. Trong đa số trường hợp, điều chỉnh lối sống là đủ. Nếu cần dùng thuốc, hãy chọn loại phù hợp với nguyên nhân và chỉ dùng ngắn hạn. Nếu táo bón tái đi tái lại, đừng chủ quan — đó có thể là dấu hiệu của hội chứng ruột kích thích, suy giáp, hoặc thậm chí khối u đại tràng. Hãy đi khám để được chẩn đoán chính xác, thay vì “giải quyết nhanh” bằng thuốc xổ.
