Bổ máu là gì và khi nào bạn cần bổ máu?

“Bổ máu” là cách nói dân gian để chỉ việc cải thiện tình trạng thiếu máu – một rối loạn xảy ra khi cơ thể không có đủ hồng cầu khỏe mạnh để vận chuyển oxy đến các mô. Tuy nhiên, không phải ai mệt mỏi cũng là do thiếu máu, và việc “bổ máu” không đơn giản chỉ là uống viên sắt hay ăn tiết canh. Tôi sẽ giải thích rõ hơn để bạn hiểu đúng và xử trí phù hợp.

Nguyên nhân phổ biến khiến bạn cần bổ máu

– Thiếu sắt: Đây là nguyên nhân hàng đầu gây thiếu máu, đặc biệt ở phụ nữ trong độ tuổi sinh đẻ do mất máu qua kinh nguyệt.
– Thiếu vitamin B12 hoặc axit folic: Hai vi chất này cần thiết để tạo hồng cầu; thiếu hụt thường gặp ở người ăn chay trường, người già hoặc rối loạn hấp thu.
– Mất máu cấp hoặc mạn tính: Do chấn thương, loét dạ dày, u xơ tử cung, hoặc các bệnh lý đường tiêu hóa.
– Bệnh lý mạn tính: Như suy thận, viêm nhiễm kéo dài, ung thư – có thể làm giảm khả năng sản xuất hồng cầu.
– Rối loạn di truyền: Như thalassemia (tan máu bẩm sinh), khiến cơ thể không tạo được hemoglobin bình thường.

Dấu hiệu cảnh báo bạn thực sự cần bổ máu

– Da niêm mạc nhợt nhạt, đặc biệt ở lòng bàn tay, mí mắt dưới.
– Mệt mỏi kéo dài, khó tập trung, hay hồi hộp, đánh trống ngực.
– Chóng mặt, ù tai, nhất là khi thay đổi tư thế đột ngột.
– Móng tay giòn, tóc rụng nhiều, lưỡi nhẵn hoặc viêm loét góc miệng.
– Nếu có kèm theo phân đen, nôn ra máu, rong kinh nặng – cần đi khám ngay vì có thể đang mất máu nội tạng.

Cách bổ máu đúng cách – không phải cứ “ăn cho bù” là đủ

– Xác định nguyên nhân trước khi bổ: Bổ máu mà không biết thiếu gì có thể vô ích hoặc gây hại. Ví dụ, thừa sắt do bổ sung bừa bãi có thể tổn thương gan.
– Ưu tiên thực phẩm giàu sắt hấp thu tốt: Như thịt đỏ, gan, trứng, đậu, rau lá xanh đậm – kết hợp với vitamin C (cam, ổi, ớt chuông) để tăng hấp thu.
– Tránh uống trà, cà phê ngay sau bữa ăn: Chúng chứa tanin và polyphenol – làm giảm hấp thu sắt.
– Dùng thuốc theo chỉ định: Viên sắt, B12 hay axit folic chỉ nên dùng khi có chẩn đoán rõ ràng và theo dõi định kỳ.
– Điều trị bệnh nền: Nếu thiếu máu do loét dạ dày hay suy thận, cần kiểm soát nguyên nhân gốc rễ chứ không chỉ “bổ”.

Khi nào nên đi khám thay vì tự bổ máu tại nhà?

Bạn nên đến cơ sở y tế nếu:
– Triệu chứng mệt mỏi, chóng mặt kéo dài hơn 2 tuần dù đã nghỉ ngơi và ăn uống đầy đủ.
– Có dấu hiệu mất máu (phân đen, nôn máu, rong kinh).
– Đã bổ sung sắt hoặc thực phẩm bổ máu nhưng không cải thiện sau 4–6 tuần.
– Gia đình có tiền sử bệnh máu di truyền như thalassemia.

“Bổ máu” không phải là hành động đơn lẻ mà là một quá trình cần chẩn đoán chính xác nguyên nhân thiếu máu trước khi can thiệp. Trong phòng khám, tôi từng gặp nhiều bệnh nhân tự uống sắt suốt năm trời mà không biết mình thiếu B12 – dẫn đến tổn thương thần kinh vĩnh viễn. Vì vậy, đừng