Xơ gan cổ trướng là gì và tiên lượng sống được bao lâu?

Chào bạn, tôi hiểu nỗi lo lắng của bạn hoàn toàn chính đáng. Cổ trướng — tình trạng dịch tích tụ trong ổ bụng — là một biến chứng nghiêm trọng của xơ gan giai đoạn muộn. Tuy nhiên, tiên lượng sống không chỉ phụ thuộc vào việc có cổ trướng hay không, mà còn vào mức độ suy gan, nguyên nhân gây bệnh và cách bạn đáp ứng với điều trị. Tôi sẽ giải thích rõ hơn để bạn hiểu bản chất vấn đề và biết cách chủ động hơn trong quá trình điều trị.

Nguyên nhân gây phù và cổ trướng trong xơ gan

Phù và cổ trướng ở bệnh nhân xơ gan không phải do “nhiễm nước” như nhiều người lầm tưởng, mà là hệ quả của một chuỗi rối loạn sinh lý phức tạp:

– Tăng áp lực tĩnh mạch cửa: Khi gan bị xơ hóa, mô sẹo làm cản trở dòng máu đi qua gan. Máu ứ lại trong tĩnh mạch cửa (mạch máu lớn dẫn máu từ ruột, lách về gan), làm tăng áp lực trong hệ này. Áp lực cao đẩy dịch từ lòng mạch xuyên qua thành mao mạch vào khoang bụng → gây cổ trướng.

– Giảm albumin máu: Gan suy giảm chức năng tổng hợp protein, đặc biệt là albumin — loại protein giữ vai trò “neo” nước trong lòng mạch nhờ áp lực keo huyết tương. Khi albumin giảm (<3.5 g/dL), nước dễ dàng rò rỉ ra ngoài, gây phù nề ở chân, tay và tích tụ trong bụng.

– Rối loạn điều hòa tuần hoàn và giữ nước: Cơ thể phản ứng với tình trạng “thiếu máu hiệu dụng” bằng cách kích hoạt hệ renin-angiotensin-aldosterone, khiến thận giữ lại natri và nước. Điều này làm tăng thể tích dịch ngoại mạch, làm trầm trọng thêm cổ trướng và phù.

Dấu hiệu cảnh báo bạn cần đi khám ngay

Cổ trướng không phải lúc nào cũng xuất hiện đột ngột. Tuy nhiên, những dấu hiệu sau đây cho thấy bệnh đang tiến triển nặng và cần can thiệp y tế khẩn trương:

– Bụng to nhanh, căng cứng, cảm giác nặng nề hoặc khó thở khi nằm.
– Phù hai chân, ấn lõm, không giảm sau khi nghỉ ngơi.
– Sốt, đau bụng âm ỉ hoặc tăng dần — có thể là dấu hiệu nhiễm trùng dịch cổ trướng tự phát (SBP).
– Vàng da, lơ mơ, rối loạn ý thức — gợi ý hội chứng gan-thận hoặc hôn mê gan.
– Tiểu ít, tăng cân nhanh (>2 kg/tuần) — dấu hiệu giữ nước nặng.

Chẩn đoán và đánh giá mức độ cổ trướng như thế nào?

Trong phòng khám, tôi thường bắt đầu bằng khám lâm sàng: quan sát bụng chướng, gõ vùng đục di động, kiểm tra dấu hiệu sóng vỗ. Tuy nhiên, với cổ trướng mức độ nhẹ, siêu âm ổ bụng là công cụ không thể thiếu — nó phát hiện được lượng dịch chỉ vài chục mililit.

Nếu cần xác định nguyên nhân, chọc hút dịch cổ trướng là bước then chốt. Qua xét nghiệm dịch, chúng tôi dựa vào:

– SAAG (Gradient albumin huyết thanh – dịch cổ trướng):
• SAAG ≥ 1.1 g/dL → cổ trướng do tăng áp lực tĩnh mạch cửa (thường là xơ gan).
• SAAG < 1.1 g/dL → nghĩ đến nguyên nhân khác như ung thư, lao bụng, viêm tụy.

– Phân tích tế bào, protein, nuôi cấy vi khuẩn: giúp phát hiện nhiễm trùng hoặc ung thư di căn.

Tiếp đó, tôi sẽ đánh giá mức độ suy gan bằng thang điểm Child-Pugh, dựa trên bilirubin, albumin, INR, mức độ cổ trướng và tình trạng não gan.

Tiên lượng sống của bệnh nhân xơ gan có cổ trướng

Cổ trướng là dấu hiệu cho thấy xơ gan đã mất bù — tức gan không còn bù trừ được chức năng. Tiên lượng lúc này phụ thuộc rất lớn vào phân độ Child-Pugh:

– Child-Pugh A: Chức năng gan còn khá, tiên lượng tốt, sống trên 5 năm nếu kiểm soát tốt.
– Child-Pugh B: Tỷ lệ sống sót khoảng 80% sau 1 năm, 60% sau 2 năm.
– Child-Pugh C: Giai đoạn nặng, tiên lượng xấu — chỉ khoảng 45% sống được 1 năm, và 35% sau 2 năm.

Tuy nhiên, những con số này không phải là bản án. Tôi từng gặp bệnh nhân Child-Pugh C nhưng nhờ cai rượu triệt để, điều trị SBP kịp thời và ghép gan đúng lúc, họ đã sống thêm nhiều năm khỏe mạnh.

Các yếu tố làm giảm tiên lượng bao gồm:
– Nhiễm trùng dịch cổ trướng tái phát
– Hội chứng gan-thận
– Ung thư gan (HCC) kèm theo
– Tiếp tục uống rượu hoặc không tuân thủ điều trị

Hướng điều trị và chăm sóc tại nhà

Mục tiêu điều trị không chỉ là “xì” bớt dịch, mà là kiểm soát nguyên nhân, ngăn tiến triển và cải thiện chất lượng sống:

– Hạn chế muối (<2 g/ngày): Đây là nền tảng. Ăn mặn = giữ nước = cổ trướng nặng hơn.
– Lợi tiểu phối hợp: Thường dùng spironolactone ± furosemide, nhưng phải theo dõi điện giải và chức năng thận sát sao.
– Chọc tháo dịch: Khi cổ trướng căng, gây khó thở hoặc đau — nhưng không phải giải pháp lâu dài.
– Albumin truyền tĩnh mạch: Trong trường hợp chọc tháo lượng lớn (>5 lít), để phòng hội chứng gan-thận.
– Ghép gan: Là lựa chọn duy nhất mang tính “chữa khỏi” ở giai đoạn cuối.

Tại nhà, bạn nên:
– Theo dõi cân nặng hàng ngày (tăng >1 kg/ngày là dấu hiệu giữ nước).
– Tránh dùng thuốc giảm đau NSAID (gây tổn thương thận).
– Không tự ý dùng thuốc lợi tiểu liều cao.
– Tái khám định kỳ để đánh giá đáp ứng điều trị.

Cổ trướng trong xơ gan là một tín hiệu cảnh báo gan đã suy yếu nghiêm trọng, nhưng không đồng nghĩa với hết hy vọng. Nhiều bệnh nhân vẫn sống tốt nhiều năm nếu được chẩn đoán sớm, điều trị đúng và thay đổi lối sống quyết liệt. Quan trọng nhất là ngừng hoàn toàn rượu bia, tuân thủ chế độ ăn nhạt, và hợp tác chặt chẽ với bác sĩ chuyên khoa gan. Nếu bạn còn trẻ và phù hợp, ghép gan có thể là cánh cửa mở ra cuộc sống mới.

Hãy nhớ: Xơ gan không thể đảo ngược, nhưng tiến triển của nó có thể được làm chậm — thậm chí dừng lại — nếu bạn hành động ngay hôm nay.