Cho trẻ dưới 1 tuổi ăn đường: Những điều bố mẹ cần biết
Giai đoạn trẻ ăn dặm là giai đoạn nhiều bỡ ngỡ: Ngoài lựa chọn thực phẩm giàu dinh dưỡng, nhiều phụ huynh còn băn khoăn trẻ dưới 1 tuổi có nên ăn đường không. Bài viết này nêu lý do khoa học vì sao cần hạn chế đường ở trẻ nhỏ, đồng thời đưa ra gợi ý thay thế an toàn. Mục tiêu là giúp bố mẹ quyết định thông minh để bảo vệ trẻ.
1. Giải đáp chi tiết thắc mắc: Trẻ dưới 1 tuổi có nên ăn đường không?
1.1. Khuyến nghị từ chuyên gia: Tránh đường thêm cho trẻ dưới 2 tuổi
Hầu hết các tổ chức y tế lớn đều khuyến nghị tránh cho trẻ dùng đồ ăn thức uống có đường thêm trong giai đoạn dưới 2 tuổi. Ở Mỹ, AAP và CDC ghi rõ không nên cho trẻ dưới 2 tuổi dùng đồ ăn thức uống có đường thêm; hướng dẫn dinh dưỡng của Mỹ (Dietary Guidelines) cũng nhấn mạnh trẻ dưới 2 tuổi mỗi miếng ăn đều phải có dinh dưỡng nên không nên dành chỗ cho đường thêm. Tổ chức Y tế Thế giới (WHO) thì khuyến nghị giảm lượng đường thêm suốt đời và giới hạn tổng lượng đường thêm dưới 10% (càng thấp càng tốt, dưới 5% có lợi hơn) nhưng với trẻ nhỏ, nguyên tắc là hạn chế tối đa đường thêm để đảm bảo chỗ cho năng lượng từ dinh dưỡng thiết yếu.
1.2. Tại sao trẻ dưới 2 tuổi không nên dùng đường thêm?
1.2.1. Giá trị dinh dưỡng của đường thấp
Đường thêm cung cấp năng lượng rỗng (năng lượng không kèm vitamin, khoáng chất) trong khi trẻ sơ sinh và trẻ dưới 2 tuổi cần thực phẩm giàu vi chất để phát triển não và cơ thể. Nếu trẻ ăn nhiều đường, khả năng lấy đủ vi chất từ bữa ăn sẽ giảm.
1.2.2. Đường làm tăng nguy cơ sâu răng và các vấn đề răng miệng khác
Đường là yếu tố chính gây sâu răng; vi khuẩn trong miệng sử dụng đường để tạo axit, ăn mòn men răng. Trẻ có thể bị sâu răng rất nhanh nếu thường xuyên tiếp xúc với đồ ngọt. Các khuyến nghị chăm sóc trẻ nhấn mạnh hạn chế đường để bảo vệ răng miệng ngay từ nhỏ.
1.2.3. Hình thành khẩu vị ngọt và nguy cơ bệnh mạn tính trong tương lai
Giai đoạn 0 – 24 tháng là cửa sổ nhạy cảm để hình thành khẩu vị. Tiếp xúc nhiều với đồ ngọt có thể làm trẻ ưa ngọt hơn, dẫn tới ăn nhiều đồ ăn thức uống chứa đường về sau, từ đó tăng nguy cơ thừa cân, béo phì, tiểu đường và tăng huyết áp trong tuổi trưởng thành. Nghiên cứu lớn gần đây còn cho thấy việc hạn chế đường trong 1.000 ngày đầu đời liên quan tới giảm nguy cơ tiểu đường và tăng huyết áp sau này. Vì vậy, giới chuyên môn khuyên hạn chế càng sớm càng tốt.
2. Đường tự nhiên và đường thêm: Phân biệt như thế nào?
Đường tự nhiên là đường tồn tại trong sữa mẹ, sữa công thức, trái cây tươi, rau củ đi kèm với protein, chất béo, chất xơ, vitamin và khoáng chất. Đường thêm là đường được thêm vào sản phẩm trong chế biến. Các khuyến cáo chống đường thêm không cấm sữa mẹ hay trái cây tươi, nhưng nhắm vào các sản phẩm chế biến.
Nhiều sản phẩm dán mác tự nhiên hoặc dành cho trẻ lại chứa lượng đường thêm cao. Trẻ dưới 12 tháng không nên uống nước ép; sau 12 tháng, nếu có, chỉ một lượng rất nhỏ (ví dụ tối đa 120ml/ngày nhưng tốt hơn là ưu tiên trái cây nguyên quả).
Mật ong là một loại đường tự nhiên, nhưng không an toàn cho trẻ dưới 12 tháng vì có thể chứa bào tử Clostridium botulinum, gây ngộ độc botulism ở trẻ (hiện tượng hiếm nhưng rất nghiêm trọng). Do đó tuyệt đối không cho trẻ dưới 1 tuổi ăn mật ong hoặc các thực phẩm có mật ong.
3. Hướng dẫn thực tế: Bố mẹ nên làm gì?
– Đọc nhãn mác và chọn sản phẩm không có added sugar/sugar/syrup.
– Không thêm đường vào bột, cháo, sữa, trái cây nghiền.
– Không cho trẻ dưới 12 tháng uống nước ép, sau 12 tháng ưu tiên trái cây nguyên quả hơn nước ép.
– Không cho trẻ dưới 12 tháng ăn uống mật ong và sản phẩm chứa mật ong.
– Tăng tiếp xúc với vị tự nhiên: Cho trẻ thử rau củ nghiền, ngũ cốc không đường, thịt nghiền, bơ/chuối nghiền để phát triển khẩu vị đa dạng. Kiên trì cho trẻ thử nhiều lần nếu trẻ từ chối lần đầu (khoa học cho thấy lặp lại giúp chấp nhận thực phẩm mới).
– Tránh dùng thức ăn/đồ uống như phần thưởng để không liên kết cảm xúc tích cực với đồ ngọt. Đây là mẹo hành vi quan trọng để tránh hình thành thói quen tiêu thụ đồ ngọt.
4. Những lựa chọn thay thế an toàn và gợi ý món ăn cho bé
– Sữa mẹ hoặc sữa công thức là nguồn năng lượng chính cho bé dưới 12 tháng, không cần thêm đường.
– Trái cây nghiền/đập nhuyễn (chuối, bơ, lê chín) cung cấp vị ngọt tự nhiên cùng chất xơ và vi chất; chú ý chọn loại chưa thêm đường.
– Sữa chua nguyên chất (không đường) cho trẻ (khi trẻ đã được phép thử sữa chua theo khuyến cáo địa phương) có thể trộn với trái cây nghiền để tạo vị tự nhiên. (Lưu ý: nếu trẻ dưới 12 tháng, sữa mẹ/sữa công thức vẫn là chính; tham khảo bác sĩ trước khi thêm sữa bò/đầy đủ sản phẩm từ sữa vào chế độ ăn).
– Thực phẩm có vị đậm đà giàu dinh dưỡng (bơ lạc nhuyễn nếu không dị ứng, cá hồi nghiền, bí đỏ, khoai lang) giúp cung cấp năng lượng và vi chất thay vì đồ ngọt.
Câu trả lời ngắn gọn cho câu hỏi trẻ dưới 1 tuổi có nên ăn đường không là không nên. Bố mẹ nên tránh mọi nguồn đường thêm cho trẻ dưới 1 tuổi, thậm chí các chuyên gia còn khuyến nghị tránh cho trẻ dưới 2 tuổi tiếp xúc nhiều với đường thêm để hình thành khẩu vị lành mạnh và giảm rủi ro về răng miệng, thừa cân và bệnh mạn tính trong tương lai. Các tổ chức như WHO, CDC, AAP và các hướng dẫn dinh dưỡng quốc gia đều nhấn mạnh nguyên tắc này.
Nếu bạn đang lo lắng về chế độ ăn của trẻ (ví dụ trẻ hay được cho bánh kẹo hay nước ép hoặc bạn muốn biết cách chuyển từ đồ ăn thức uống nhiều đường sang thực phẩm lành mạnh), hãy trao đổi trực tiếp với bác sĩ nhi khoa hoặc chuyên gia dinh dưỡng để có kế hoạch phù hợp với tình trạng, cân nặng và lịch sử sức khỏe của trẻ.
