10+ yếu tố nguy cơ đái tháo đường (Bộ Y tế)

Yếu tố nguy cơ đái tháo đường là những điều kiện hoặc thói quen làm tăng khả năng phát triển bệnh, từ di truyền, chế độ ăn uống thiếu lành mạnh, đến lối sống ít vận động. Nhận biết sớm các yếu tố nguy cơ này giúp bạn chủ động phòng ngừa, điều chỉnh thói quen và kiểm soát đường huyết hiệu quả trước khi bệnh tiến triển.

1. Các yếu tố nguy cơ đái tháo đường type 1

Đái tháo đường type 1 là một bệnh lý tự miễn dịch, trong đó hệ thống miễn dịch của cơ thể tấn công và phá hủy các tế bào beta sản xuất insulin trong tuyến tụy, dẫn đến thiếu insulin hoàn toàn và rối loạn điều hòa đường huyết. Mặc dù nguyên nhân chính xác gây bệnh vẫn chưa được xác định hoàn toàn, các nhà khoa học đã xác định được một số yếu tố nguy cơ đái tháo đường type 1 có thể làm tăng khả năng phát triển bệnh ở một số người, cụ thể:

Yếu tố di truyền và lịch sử gia đình: Một trong những yếu tố nguy cơ đái tháo đường type 1 quan trọng là yếu tố di truyền. Nếu có người thân gần (cha, mẹ hoặc anh chị em ruột) mắc bệnh, nguy cơ phát triển bệnh sẽ cao hơn so với người không có tiền sử gia đình.
Tuổi tác và nhóm tuổi hay bị ảnh hưởng: Đái tháo đường type 1 có thể xuất hiện ở mọi lứa tuổi, nhưng thường gặp ở trẻ em và thanh thiếu niên. Nhóm tuổi này dễ mắc bệnh hơn so với người trưởng thành, điều này cho thấy tuổi tác cũng là một trong những yếu tố nguy cơ đái tháo đường type 1 đáng lưu ý.
Các yếu tố môi trường: Ngoài di truyền, yếu tố môi trường cũng đóng vai trò quan trọng trong việc làm tăng nguy cơ mắc đái tháo đường type 1.
Cơ chế miễn dịch và yếu tố tự miễn: Một yếu tố nguy cơ đái tháo đường type 1 thiết yếu khác là phản ứng tự miễn. Trong nhiều trường hợp, trước khi triệu chứng xuất hiện, các kháng thể tự miễn (autoantibodies) đã hiện diện trong máu nhiều năm, báo hiệu rằng hệ miễn dịch đã bắt đầu tấn công tế bào beta. Sự xuất hiện của autoantibodies cho thấy cơ chế tự miễn là trung tâm trong quá trình phát triển bệnh, khiến cơ thể mất khả năng sản xuất insulin một cách tự nhiên.

2. Các yếu tố nguy cơ đái tháo đường type 2

Đái tháo đường type 2 là bệnh mạn tính phổ biến, thường phát triển từ từ và liên quan mật thiết đến lối sống, di truyền và các vấn đề sức khỏe khác. Việc hiểu rõ các yếu tố nguy cơ đái tháo đường type 2 giúp phòng ngừa và quản lý bệnh hiệu quả hơn. Các yếu tố chính bao gồm:

Béo phì: Béo phì là yếu tố nguy cơ hàng đầu của tiểu đường type 2. Ngay cả trẻ em thừa cân cũng có nguy cơ mắc bệnh cao hơn trẻ bình thường gấp 3 lần. Việc kiểm soát cân nặng từ sớm là biện pháp quan trọng để phòng ngừa bệnh.
Lịch sử gia đình và yếu tố di truyền: Nếu trong gia đình có người mắc tiểu đường type 2, bạn cũng có nguy cơ cao hơn. Đây là bệnh có yếu tố di truyền rõ rệt, nên những người có người thân mắc bệnh cần đặc biệt chú ý đến lối sống và chế độ ăn uống.
Lối sống ít vận động: Thiếu vận động là nguyên nhân khiến nồng độ đường huyết dễ tăng và insulin hoạt động kém hiệu quả. Các hoạt động thể chất đều đặn giúp cải thiện chuyển hóa glucose và giảm nguy cơ mắc tiểu đường type 2.
Tuổi tác: Nguy cơ mắc tiểu đường type 2 tăng theo tuổi, đặc biệt là những người trên 45 tuổi. Việc kiểm tra định kỳ và duy trì lối sống lành mạnh trở nên cần thiết khi tuổi cao.
Tăng huyết áp: Người có huyết áp cao (>140/90 mmHg) hoặc đang dùng thuốc điều trị tăng huyết áp có nguy cơ mắc tiểu đường cao hơn. Kiểm soát huyết áp không chỉ bảo vệ tim mạch mà còn giúp giảm nguy cơ tiểu đường.
Rối loạn lipid máu: Rối loạn mỡ máu cũng là một yếu tố nguy cơ đáng chú ý. Khi HDL cholesterol <35mg/dl hoặc triglyceride >250mg/dl, khả năng mắc tiểu đường type 2 tăng lên. Quản lý lipid máu là một phần quan trọng trong phòng ngừa bệnh.
Tiểu đường thai kỳ và buồng trứng đa nang: Phụ nữ từng bị tiểu đường thai kỳ có khoảng 4% nguy cơ phát triển tiểu đường type 2 sau này. Ngoài ra, những người mắc hội chứng buồng trứng đa nang cũng cần lưu ý đến nguy cơ này.

3. Cần làm gì khi có các yếu tố nguy cơ đái tháo đường?

Khi bạn có các yếu tố nguy cơ đái tháo đường như thừa cân, ít vận động, tiền sử gia đình mắc bệnh hay từng bị đái tháo đường thai kỳ, việc hành động sớm là rất quan trọng. Bước đầu tiên là xác định mức độ nguy cơ của bản thân bằng cách trao đổi với bác sĩ và thực hiện các xét nghiệm như đo đường huyết, HbA1c hoặc test nguy cơ đái tháo đường. Việc phát hiện sớm tiền đái tháo đường sẽ giúp bạn có kế hoạch phòng ngừa hiệu quả.

Một yếu tố then chốt khác là điều chỉnh chế độ ăn uống. Bạn nên ưu tiên các thực phẩm giàu chất xơ, rau xanh, trái cây tươi và ngũ cốc nguyên hạt, đồng thời hạn chế đồ ngọt, nước có gas, thức ăn nhanh hoặc chế biến sẵn. Một chế độ ăn hợp lý giúp kiểm soát đường huyết, giảm nguy cơ béo phì và hạn chế tiến triển bệnh.

Hoạt động thể chất đều đặn cũng đóng vai trò quan trọng trong phòng ngừa đái tháo đường. Bạn nên duy trì ít nhất 150 phút mỗi tuần với các hoạt động vừa phải như đi bộ nhanh, đạp xe hoặc bơi lội. Hoạt động thể chất không chỉ giúp giảm cân mà còn cải thiện độ nhạy insulin, từ đó giảm nguy cơ tăng đường huyết.

Bên cạnh đó, việc giữ cân nặng hợp lý sẽ hỗ trợ hiệu quả cho quá trình phòng ngừa. Nếu bạn thừa cân, giảm khoảng 5 – 10% trọng lượng cơ thể có thể làm giảm đáng kể nguy cơ phát triển đái tháo đường tuýp 2.

Các thói quen sinh hoạt lành mạnh như bỏ thuốc lá, hạn chế rượu, ngủ đủ giấc và kiểm soát căng thẳng cũng có vai trò không kém. Hút thuốc và uống rượu quá mức làm tăng nguy cơ bệnh, trong khi ngủ đủ giấc và thư giãn giúp kiểm soát đường huyết và cải thiện sức khỏe tổng thể.

Cuối cùng, theo dõi sức khỏe định kỳ là bước không thể bỏ qua. Thường xuyên kiểm tra đường huyết, huyết áp, cholesterol và trao đổi với bác sĩ về kết quả giúp bạn đánh giá hiệu quả lối sống mới và điều chỉnh kịp thời khi cần.

Dù không phải ai có các yếu tố nguy cơ đái tháo đường cũng sẽ mắc bệnh, nhưng nhận biết và quản lý sớm những yếu tố này là bước quan trọng để phòng ngừa. Thay đổi lối sống, duy trì cân nặng hợp lý, ăn uống lành mạnh và thường xuyên kiểm tra sức khỏe giúp giảm thiểu nguy cơ, chủ động bảo vệ sức khỏe và cải thiện chất lượng cuộc sống lâu dài.

Nguồn thông tin tham khảo: Bộ Y tế, Cdc.gov, Diabetes.org, Niddk.nih.gov, Diabetes.co.in