Nguyên nhân hen phế quản ở người lớn và trẻ em

Hen phế quản là một bệnh lý hô hấp mạn tính có thể gặp ở mọi lứa tuổi, từ trẻ nhỏ đến người cao tuổi. Đặc trưng của bệnh là tình trạng viêm mạn tính đường thở, thường biểu hiện qua các triệu chứng như ho kéo dài, khó thở, thở rít hoặc nặng ngực. Việc xác định nguyên nhân hen phế quản đóng vai trò quan trọng trong việc phòng ngừa và điều trị hiệu quả. Điều đáng lưu ý là các yếu tố gây bệnh có thể khác biệt đáng kể giữa người lớn và trẻ em. Bài viết dưới đây sẽ cung cấp cái nhìn toàn diện về các tác nhân kích hoạt bệnh, từ môi trường sống, di truyền đến lối sống và cơ địa mỗi người.

1. Tổng quan về hen phế quản

1.1 Hen phế quản là bệnh gì?

Hen phế quản là một dạng bệnh viêm mạn tính của đường hô hấp dưới, gây ra tình trạng tăng đáp ứng của đường dẫn khí. Khi bị kích thích bởi các tác nhân như dị nguyên, khói bụi, không khí lạnh…, niêm mạc phế quản sưng viêm và tiết ra nhiều dịch nhầy, khiến đường thở bị hẹp lại.

Triệu chứng điển hình gồm: ho, đặc biệt về đêm hoặc sáng sớm; thở khò khè; khó thở từng cơn; cảm giác nặng ngực. Các triệu chứng này có thể thuyên giảm tự nhiên hoặc nhờ sử dụng thuốc giãn phế quản.

1.2 Tỷ lệ mắc bệnh hen phế quản ở người lớn và trẻ em

Theo Tổ chức Y tế Thế giới (WHO), hen phế quản ảnh hưởng đến hơn 260 triệu người trên toàn cầu. Ở trẻ em, tỷ lệ mắc dao động từ 10 – 15%, trong khi ở người lớn con số này dao động quanh mức 5 – 10%. Sự khác biệt này phản ánh vai trò của hệ miễn dịch, sự phát triển của phổi và mức độ tiếp xúc với các yếu tố gây dị ứng.

2. Nguyên nhân hen phế quản ở trẻ em là gì?

2.1 Yếu tố di truyền và cơ địa dị ứng là nguyên nhân phổ biến

Một trong những nguyên nhân hen phế quản phổ biến nhất ở trẻ em là di truyền. Nếu cha hoặc mẹ bị hen phế quản, khả năng con mắc bệnh có thể tăng lên từ 3 đến 5 lần. Ngoài ra, cơ địa dị ứng, chẳng hạn như chàm, viêm mũi dị ứng, cũng là một yếu tố làm tăng nguy cơ mắc bệnh này ở trẻ.

Các bé có hệ miễn dịch phản ứng quá mức với những dị nguyên tưởng chừng vô hại như phấn hoa, lông thú cưng, bụi nhà… thường dễ phát triển hen phế quản hơn các bé có cơ địa bình thường.

2.2 Nguyên nhân hen phế quản do môi trường sống ô nhiễm

Trẻ em sống ở khu vực có chất lượng không khí kém, tiếp xúc thường xuyên với khói thuốc lá, khói than tổ ong hoặc bụi mịn từ phương tiện giao thông có nguy cơ cao bị hen phế quản. Đây là nguyên nhân hen phế quản đang ngày càng phổ biến tại các thành phố lớn.

Trẻ em có đường thở nhỏ và nhạy cảm nên dễ bị ảnh hưởng bởi các yếu tố này. Những tổn thương nhẹ lặp đi lặp lại tại niêm mạc phế quản sẽ tích tụ, dẫn đến viêm mạn tính và tăng nguy cơ bùng phát cơn hen.

2.3 Nhiễm trùng đường hô hấp tái phát nhiều lần

Các đợt viêm phế quản, viêm phổi hoặc viêm mũi họng kéo dài, nhất là khi xuất hiện ở giai đoạn sơ sinh hoặc trước 3 tuổi, có thể làm suy yếu đường hô hấp và làm tăng nguy cơ phát triển hen sau này. Những trẻ sinh non hoặc có tiền sử bệnh lý hô hấp cũng nằm trong nhóm dễ mắc.

3. Nguyên nhân hen phế quản ở người lớn

3.1 Tác động của công việc và môi trường nghề nghiệp

Ở người lớn, nguyên nhân hen phế quản thường liên quan đến điều kiện làm việc. Tiếp xúc lâu dài với hóa chất công nghiệp, bụi vải, bột mì, chất tẩy rửa hoặc khói hàn có thể gây tổn thương đường thở, dẫn đến hen nghề nghiệp.

Một số người có thể không bị hen từ nhỏ nhưng phát triển bệnh sau khi làm việc trong môi trường độc hại nhiều năm. Trường hợp này thường cần chẩn đoán phân biệt kỹ lưỡng và can thiệp thay đổi môi trường làm việc để điều trị hiệu quả.

3.2 Dị ứng và thay đổi thời tiết

Tương tự như trẻ em, người lớn cũng có thể mắc hen do cơ địa dị ứng. Những người từng bị viêm xoang, viêm da dị ứng hoặc nổi mề đay thường có nguy cơ cao.

Ngoài ra, thời tiết lạnh hoặc độ ẩm cao bất thường cũng có thể là yếu tố kích hoạt cơn hen. Sự thay đổi đột ngột của môi trường làm tăng co thắt phế quản ở những người có cơ địa mẫn cảm.

3.3 Hút thuốc lá là nguyên nhân hen phế quản phổ biến ở người lớn

Khói thuốc lá không chỉ là yếu tố gây viêm phế quản mạn tính mà còn là nguyên nhân hen phế quản ở người lớn. Việc hút thuốc chủ động hoặc hít phải khói thuốc thụ động đều làm tổn thương lớp biểu mô đường hô hấp, giảm khả năng đề kháng và gây nên phản ứng viêm kéo dài.

Hen ở người hút thuốc thường khó kiểm soát hơn, dễ tiến triển thành bệnh phổi tắc nghẽn mạn tính (COPD), đặc biệt nếu không ngưng hút thuốc kịp thời.

4. So sánh sự khác biệt nguyên nhân giữa trẻ em và người lớn

4.1 Sự khác nhau về mức độ nhạy cảm với dị nguyên

Trẻ em thường có hệ miễn dịch đang hoàn thiện nên nhạy cảm hơn với các yếu tố kích thích từ môi trường như phấn hoa, lông thú hoặc khói bụi. Ngược lại, ở người lớn, phản ứng viêm có xu hướng hình thành sau khi tiếp xúc lặp đi lặp lại với dị nguyên trong thời gian dài.

Điều này giải thích vì sao nhiều người trưởng thành dù không bị hen từ nhỏ vẫn phát bệnh ở tuổi trung niên, đặc biệt là sau khi chuyển đến sống ở môi trường ô nhiễm hoặc thay đổi lối sống.

4.2 Ảnh hưởng từ nghề nghiệp và lối sống

Một điểm khác biệt lớn nữa là yếu tố nghề nghiệp và hành vi sống. Trẻ em ít có khả năng tiếp xúc trực tiếp với hóa chất hoặc hút thuốc, trong khi đây lại là nguyên nhân hen phế quản phổ biến ở người lớn. Chính thói quen sống thiếu lành mạnh là nguyên nhân dẫn đến tỷ lệ tái phát hen cao trong nhóm tuổi này.

5. Giải pháp phòng ngừa theo từng nhóm tuổi

5.1 Biện pháp phòng tránh cho trẻ em

Phụ huynh cần hạn chế tối đa việc cho trẻ tiếp xúc với khói thuốc, lông động vật, nấm mốc và môi trường ô nhiễm. Việc duy trì nhà cửa thông thoáng, thường xuyên lau dọn bụi bặm và kiểm soát độ ẩm là rất quan trọng.

Ngoài ra, tiêm phòng cúm và các bệnh lý hô hấp định kỳ sẽ giúp giảm thiểu các đợt nhiễm trùng, từ đó giảm nguy cơ tiến triển thành hen phế quản.

5.2 Phòng ngừa bệnh hen ở người lớn

Đối với người trưởng thành, việc từ bỏ thuốc lá là yếu tố then chốt. Những người làm việc trong môi trường hóa chất cần sử dụng đầy đủ thiết bị bảo hộ và kiểm tra sức khỏe định kỳ.

Luyện tập thể dục nhẹ nhàng, duy trì chế độ ăn uống hợp lý và kiểm soát tốt các bệnh lý nền như tiểu đường, viêm mũi dị ứng hay viêm xoang cũng giúp giảm nguy cơ mắc hen.

6. Hen phế quản khi nào cần đi khám và điều trị?

6.1 Dấu hiệu cảnh báo cơn hen cấp

Nếu có các triệu chứng như khó thở nhiều, thở rít rõ rệt, lồng ngực phập phồng, không đáp ứng với thuốc xịt giãn phế quản hoặc môi tím tái, người bệnh cần được đưa đến cơ sở y tế ngay. Đây là dấu hiệu cho thấy cơn hen đã trở nặng và có thể đe dọa tính mạng nếu không xử trí kịp thời.

6.2 Theo dõi và điều trị lâu dài

Hen phế quản là bệnh mạn tính nên cần tuân thủ điều trị liên tục theo hướng dẫn của bác sĩ. Việc sử dụng corticoid dạng xịt, thuốc giãn phế quản tác dụng kéo dài và theo dõi chức năng hô hấp định kỳ là rất cần thiết để duy trì tình trạng ổn định.

Việc hiểu rõ nguyên nhân hen phế quản ở từng nhóm tuổi sẽ giúp lựa chọn được phương pháp phòng tránh và điều trị hiệu quả hơn. Trong khi trẻ em thường bị ảnh hưởng bởi cơ địa dị ứng và môi trường sống, người lớn lại đối mặt với các yếu tố nghề nghiệp và lối sống không lành mạnh. Với sự kết hợp giữa thay đổi thói quen sống, môi trường sinh hoạt và điều trị y tế hợp lý, hoàn toàn có thể kiểm soát hen phế quản và nâng cao chất lượng cuộc sống cho người bệnh ở mọi lứa tuổi.