Trong cuộc sống hàng ngày, ai trong chúng ta cũng có thể gặp phải tình huống mắc nghẹn ở cổ, đặc biệt trong khi ăn uống. Hiểu đúng về hiện tượng mắc nghẹn ở cổ không chỉ giúp xử trí hiệu quả trong tình huống khẩn cấp, mà còn giúp nhận biết các nguyên nhân tiềm ẩn, từ đó có những biện pháp phòng ngừa phù hợp. Bài viết này sẽ giúp bạn có cái nhìn toàn diện về tình trạng mắc nghẹn ở cổ qua các khía cạnh nguyên nhân, biểu hiện, nguy cơ và cách xử lý.
Menu xem nhanh:
1. Mắc nghẹn ở cổ là gì?
Mắc nghẹn ở cổ là hiện tượng dị vật, thức ăn hoặc chất lỏng bị kẹt lại trong vùng họng hoặc thực quản, gây cản trở quá trình nuốt và đôi khi ảnh hưởng đến đường thở. Khi bị nghẹn, người bệnh có thể cảm thấy vướng víu, đau, ho, khó thở hoặc thậm chí ngừng thở nếu dị vật chặn hoàn toàn đường khí. Mặc dù hiện tượng này có thể đơn giản chỉ là một cơn nghẹn tạm thời và nhanh chóng qua đi, nhưng trong nhiều trường hợp, đây có thể là dấu hiệu cảnh báo những vấn đề sức khỏe nghiêm trọng, thậm chí đe dọa tính mạng nếu không được xử lý đúng cách và kịp thời.
Tình trạng này có thể xảy ra ở mọi lứa tuổi, nhưng phổ biến hơn ở trẻ nhỏ, người cao tuổi, người có rối loạn nuốt, hoặc người bị các bệnh lý thần kinh. Phân biệt giữa nghẹn đơn thuần và các tình trạng nguy hiểm liên quan đến đường thở là điều vô cùng quan trọng để có hướng can thiệp phù hợp.
Mắc nghẹn ỏ cổ có thể do nhiều nguyên nhân, trong đó phổ biến là vấn đề ở thực quản.
2. Nguyên nhân gây mắc nghẹn ở cổ
Mắc nghẹn có thể do nhiều nguyên nhân khác nhau, trong đó có thể chia thành các nhóm chính sau:
2.1 Mắc nghẹn ở cổ do thói quen ăn uống
Ăn quá nhanh, không nhai kỹ: Thức ăn lớn, chưa được nghiền nát kỹ sẽ dễ kẹt lại trong cổ họng.
Vừa ăn vừa nói chuyện hoặc cười: Gây mất phối hợp giữa nuốt và hô hấp.
Ăn khi đang nằm: Tư thế sai có thể khiến thức ăn dễ lọt vào khí quản.
Ăn thực phẩm dễ gây nghẹn: Như thịt dai, bánh mì khô, viên thuốc lớn, trái cây có hạt, xương cá, kẹo cứng.
2.2 Các bệnh lý gây mắc nghẹn ở cổ
Rối loạn nuốt: Gặp trong các bệnh như đột quỵ, Parkinson, Alzheimer, tổn thương não hoặc thần kinh.
Trào ngược dạ dày – thực quản (GERD): Gây viêm và hẹp thực quản, cản trở đường nuốt.
U thực quản, họng, thanh quản: Khối u chèn ép gây tắc nghẽn một phần hoặc toàn bộ lòng thực quản.
Viêm amidan, viêm họng, viêm thanh quản: Làm sưng, đau, gây khó nuốt và dễ mắc nghẹn.
Tổn thương cơ vùng cổ hoặc thần kinh: Ảnh hưởng đến hoạt động cơ chế nuốt bình thường.
2.3 Nguyên nhân ở trẻ nhỏ
Trẻ hay cho đồ vật vào miệng: Đồng xu, viên bi, nắp bút, cúc áo, hạt trái cây…
Không được giám sát khi ăn: Dễ bị nghẹn khi ngậm thức ăn mà không nhai, nuốt vội.
3. Triệu chứng cụ thể của tình trạng cổ bị mắc nghẹn
Triệu chứng có thể khác nhau tùy mức độ nghẹn, vị trí mắc và nguyên nhân:
3.1 Triệu chứng nhẹ
Cảm giác vướng, nghẹn, khó nuốt ở cổ họng hoặc sau xương ức; Ho hoặc khạc liên tục. Khó chịu, muốn nuốt nước bọt nhưng bị đau; Có cảm giác thức ăn “không trôi” xuống dạ dày; Buồn nôn hoặc ợ hơi liên tục.
3.2 Triệu chứng nặng
Ho sặc mạnh, có thể kèm tím tái; Khó thở, thở khò khè, cảm giác thiếu không khí; Không thể nói chuyện, la hét, do tắc khí quản; Toát mồ hôi lạnh, da tái, mất ý thức; Ngưng thở nếu dị vật gây bít hoàn toàn đường thở.
Mắc nghẹn thường do vấn đề ở thực quản.
4. Xử lý khi bị mắc nghẹn ở cổ
Việc xử lý đúng cách và kịp thời có thể cứu sống người bị mắc nghẹn, đặc biệt là nếu dị vật gây tắc đường thở.
4.1 Trường hợp nghẹn nhẹ (dị vật không cản trở đường thở)
Khuyến khích người bệnh ho mạnh: Đây là phản xạ tự nhiên giúp tống dị vật ra ngoài.
Uống từng ngụm nước nhỏ: Nếu cảm thấy có thể nuốt.
Ngậm cơm mềm, chuối, hoặc bánh mì nhão để đẩy dị vật xuống (chỉ nên làm nếu không có dấu hiệu tắc đường thở).
Không dùng tay móc họng bừa bãi, dễ đẩy dị vật vào sâu hơn.
4.2 Trường hợp nghẹn nặng (cản trở đường thở)
Nếu người bệnh còn tỉnh nhưng không thở được, có thể thực hiện thủ thuật Heimlich (ép bụng). Người thực hiện phương pháp này cần đứng phía sau, quàng tay quanh eo người bệnh. Một tay nắm lại, đặt dưới xương ức, trên rốn người bệnh. Dùng tay kia giữ chặt nắm đấm và đẩy mạnh lên trên và vào trong. Lặp lại đến khi dị vật bật ra hoặc người bệnh thở lại được.
Nếu người bệnh mất ý thức cần gọi cấp cứu ngay (số điện thoại 115). Cần đặt nạn nhân nằm ngửa, kiểm tra nhịp thở và thực hiện hô hấp nhân tạo (CPR) nếu người bệnh ngừng thở.
5. Chẩn đoán và điều trị y tế
Khi đến bệnh viện, bác sĩ có thể thực hiện một số biện pháp để chẩn đoán và điều trị:
Đo áp lực thực quản (HRM) cần thiết khi có tình trạng mắc nghẹn và khó nuốt. Bởi chứng khó nuốt có thể là biểu hiện của các rối loạn vận động thực quản như co thắt tâm vị, hẹp thực quản… Bệnh nhân có thể được kê đơn dùng thuốc giãn cơ, giảm viêm nếu nguyên nhân do co thắt hoặc viêm thực quản.
Nếu nghi vấn có dị vật hoặc để loại trừ nguyên nhân này, có thể tiến hành nội soi tai mũi họng hoặc nội soi thực quản để kiểm tra và lấy dị vật.
Chụp X-quang, CT scan nếu nghi có dị vật mắc sâu.
Phẫu thuật trong những trường hợp dị vật to, sắc nhọn hoặc biến chứng nguy hiểm.
Lưu ý, tình trạng mắc nghẹn ở cổ nếu để kéo dài hoặc xử lý sai cách có thể dẫn đến nhiều hậu quả nghiêm trọng. Nguy hiểm nhất phải kể đến việc tắc nghẽn hoàn toàn đường thở gây tử vong nhanh chóng. Bên cạnh đó, người bệnh có thể bị tổn thương họng, thực quản do dị vật sắc nhọn. Áp xe, viêm trung thất nếu dị vật xuyên thủng thực quản. Viêm phổi hít nếu hít phải thức ăn hoặc chất lỏng vào phổi. Hoặc sẹo hẹp thực quản gây khó nuốt mạn tính.
Đo áp lực thực quản giúp chẩn đoán nguyên nhân chứng nuốt nghẹn
6. Cách phòng ngừa mắc nghẹn ở cổ
Phòng bệnh bao giờ cũng tốt hơn chữa bệnh. Một số biện pháp phòng ngừa hiệu quả:
Đối với người lớn: Cần chú ý ăn chậm, nhai kỹ trước khi nuốt, tránh nói chuyện, cười to khi ăn. Không ăn khi đang mệt, buồn ngủ hoặc nằm. Hạn chế các thực phẩm dễ gây nghẹn như xương cá, trái cây có hạt. Đặc biệt, cần tuân thủ điều trị nếu mắc bệnh lý tiêu hóa hoặc thần kinh.
Đối với trẻ em: Luôn giám sát trẻ khi ăn hoặc chơi. Tránh cho trẻ ăn các loại hạt cứng, nho chưa cắt, xúc xích chưa cắt nhỏ. Không để trẻ chơi với vật nhỏ dễ nuốt và hướng dẫn trẻ ăn uống đúng cách từ sớm.
Đối với người già và người bệnh: Chế biến thức ăn mềm, dễ nuốt. Tham khảo bác sĩ về các bài tập hỗ trợ nuốt đúng cách. Sử dụng thuốc theo đúng chỉ dẫn để tránh tác dụng phụ gây khô miệng, giảm tiết nước bọt.
Mắc nghẹn ở cổ là một tình trạng thường gặp nhưng tiềm ẩn nhiều rủi ro nếu không được xử lý đúng cách và kịp thời. Từ những nghẹn nhẹ do ăn uống sai cách cho đến các nghẹn nghiêm trọng do bệnh lý hay dị vật, tất cả đều cần được đánh giá cẩn thận. Việc hiểu rõ nguyên nhân, nhận biết triệu chứng nguy hiểm, xử lý đúng cách và chủ động phòng tránh sẽ giúp giảm thiểu nguy cơ tai nạn cũng như bảo vệ sức khỏe lâu dài cho bản thân và gia đình.
