Ở cữ là gì và vì sao phụ nữ sau sinh cần thực hiện đúng cách?
Chào bạn! Câu hỏi của bạn rất phổ biến — và hoàn toàn dễ hiểu, bởi “ở cữ” là một khái niệm quen thuộc trong văn hóa Việt Nam, nhưng không phải ai cũng nắm rõ bản chất y khoa đằng sau nó.
Ở cữ là giai đoạn hồi phục đặc biệt dành cho sản phụ sau sinh, thường kéo dài khoảng 4–6 tuần (tức 30–42 ngày), nhằm giúp cơ thể người mẹ phục hồi sau quá trình mang thai và sinh nở. Đây không chỉ là phong tục truyền thống, mà còn là thời gian cơ thể thực sự cần nghỉ ngơi, tái tạo và ổn định lại các chức năng sinh lý như tử cung co hồi, nội tiết thay đổi, vết mổ hoặc tầng sinh môn lành lại, và cả tâm lý thích nghi với vai trò làm mẹ.
Tuy nhiên, nhiều quan niệm “kiêng cữ” xưa nay đã lỗi thời hoặc thiếu cơ sở khoa học. Tôi sẽ giải thích rõ hơn để bạn biết cách ở cữ thông minh, vừa bảo vệ sức khỏe, vừa tránh rơi vào những lối mòn gây hại.
Nguyên nhân và mục đích thực sự của việc ở cữ
– Phục hồi tử cung: Sau sinh, tử cung cần thời gian để co lại kích thước ban đầu. Quá trình này mất khoảng 6 tuần và đi kèm với sản dịch (máu, dịch tiết).
– Lành vết thương: Dù sinh thường hay mổ, cơ thể đều có tổn thương — rách tầng sinh môn, vết khâu, hoặc vết mổ bụng — cần chăm sóc đúng cách để tránh nhiễm trùng.
– Ổn định nội tiết: Mức estrogen và progesterone sụt giảm mạnh sau sinh, dễ gây mệt mỏi, trầm cảm sau sinh hoặc rối loạn giấc ngủ.
– Thích nghi tâm lý: Làm mẹ là bước chuyển lớn. Giai đoạn ở cữ nên là thời gian được hỗ trợ tinh thần, không phải chịu áp lực “phải làm mọi thứ hoàn hảo”.
– Thiết lập nuôi con bằng sữa mẹ: Cơ thể cần thời gian để kích thích tuyến sữa hoạt động ổn định, đòi hỏi dinh dưỡng, nghỉ ngơi và tinh thần thoải mái.
Dấu hiệu cho thấy bạn đang “ở cữ sai cách”
– Mệt mỏi kéo dài, chóng mặt, suy nhược do kiêng ăn uống quá mức (ví dụ: chỉ ăn thịt nạc, kiêng rau, không uống nước).
– Sốt, đau bụng dữ dội, sản dịch có mùi hôi — dấu hiệu nhiễm trùng do vệ sinh kém hoặc nằm than quá lâu.
– Trầm cảm, lo âu, cảm giác cô lập — khi bị ép buộc tuân theo những quy tắc khắt khe mà không được chia sẻ cảm xúc.
– Táo bón, bí tiểu — hậu quả của việc nhịn uống nước, ít vận động vì sợ “hở gió”.
– Vết mổ hoặc vết khâu lâu lành, sưng đỏ — do môi trường nóng ẩm (như nằm than) tạo điều kiện cho vi khuẩn phát triển.
Hướng dẫn ở cữ khoa học – lời khuyên từ bác sĩ sản khoa
– Vệ sinh cá nhân đầy đủ: Tắm rửa bằng nước ấm, lau khô người, thay đồ sạch — giúp phòng ngừa nhiễm trùng da và đường sinh dục.
– Ăn uống đa dạng, đủ chất: Cần protein, chất xơ, sắt, canxi và nước. Không kiêng rau củ, trái cây hay nước lọc — ngược lại, chúng giúp chống táo bón và tăng lượng sữa.
– Nghỉ ngơi hợp lý, kết hợp vận động nhẹ: Nằm một chỗ suốt ngày dễ gây huyết khối. Hãy đi lại nhẹ nhàng sau 6–12 giờ sinh thường, hoặc 24 giờ sau mổ.
– Không nằm than: Khói than chứa khí CO, CO₂ và bụi mịn — cực kỳ nguy hiểm cho mẹ và bé, dễ gây ngộ độc, viêm phổi.
– Giữ ấm vừa phải, tránh gió lùa nhưng không bịt kín: Phòng thoáng khí, nhiệt độ 26–28°C là lý tưởng. Quạt máy có thể dùng nếu không thổi trực tiếp.
– Chăm sóc tinh thần: Nói chuyện với người thân, chia sẻ cảm xúc, nhờ hỗ trợ chăm con — đừng tự gánh hết.
Khi nào cần đi khám trong thời gian ở cữ?
– Sốt trên 38°C kèm ớn lạnh.
– Sản dịch ra nhiều, có cục máu to hoặc mùi hôi.
– Đau bụng dưới dữ dội, không giảm sau dùng thuốc.
– Vết mổ/may sưng, chảy mủ, nóng đỏ.
– Cảm giác buồn chán kéo dài, khóc vô cớ, mất hứng thú với con — có thể là dấu hiệu trầm cảm sau sinh.
Ở cữ không phải là “giam mình trong kiêng khem”, mà là giai đoạn vàng để phục hồi sức khỏe một cách khoa học. Nhiều phong tục xưa từng có lý do hợp lý trong điều kiện y tế hạn chế, nhưng ngày nay, chúng ta có kiến thức và điều kiện tốt hơn để ở cữ an toàn, hiệu quả và nhân văn hơn.
Bạn hoàn toàn có thể giữ gìn sức khỏe lâu dài — mà không cần hy sinh sự thoải mái hay niềm vui làm mẹ trong những ngày đầu đời của con. Hãy lắng nghe cơ thể, tin vào y học hiện đại, và đừng ngần ngại tìm sự hỗ trợ khi cần.
