Làm sao biết trẻ bú đủ sữa mẹ và khi nào cần gặp chuyên gia?

Chào bạn,
Là một bác sĩ sản nhi, tôi hiểu nỗi lo lắng của các mẹ khi nuôi con bằng sữa mẹ – đặc biệt trong những tháng đầu đời. Việc trẻ có bú đủ sữa hay không không chỉ ảnh hưởng đến sự phát triển thể chất mà còn tác động đến tinh thần của người mẹ. May mắn thay, cơ thể mẹ và em bé thường “giao tiếp” rất rõ ràng qua những dấu hiệu dễ quan sát. Dưới đây, tôi sẽ chia sẻ chi tiết để bạn tự tin hơn trên hành trình nuôi con bằng sữa mẹ.

Dấu hiệu trẻ đã bú đủ sữa mẹ

Bạn không cần cân đo từng ml sữa – cơ thể trẻ sẽ “nói” cho bạn biết bé có no đủ hay không. Những dấu hiệu đáng tin cậy bao gồm:

– Tã ướt đều đặn: Từ ngày thứ 5 trở đi, trẻ nên có ít nhất 6–8 tã ướt mỗi ngày.
– Phân chuyển màu vàng, mềm, có mùi chua nhẹ – đây là dấu hiệu hệ tiêu hóa đang hoạt động tốt.
– Tăng cân đều: Trẻ sơ sinh thường giảm nhẹ trong tuần đầu, nhưng từ tuần thứ 2 trở đi phải tăng cân ổn định (trung bình 150–200 gram/tuần trong 3 tháng đầu).
– Biểu hiện sau bú: Bé thả lỏng, ngủ ngon, không quấy khóc ngay sau khi bú.
– Âm thanh nuốt rõ ràng: Bạn nghe thấy tiếng “ụp ụp” đều đặn sau vài nhịp mút nhanh ban đầu.
– Vú mẹ mềm hơn sau cữ bú: Dấu hiệu cho thấy sữa đã được hút ra hiệu quả.

Trong phòng khám, tôi thường khuyên các mẹ: đừng so sánh với người khác. Mỗi em bé có nhu cầu và nhịp bú riêng – miễn là bé phát triển tốt, bạn đang làm rất đúng.

Vì sao trẻ khóc hoặc cáu gắt khi đang bú?

Khóc khi bú không phải lúc nào cũng do đói. Nhiều nguyên nhân phổ biến tôi gặp lâm sàng bao gồm:

– Ngậm vú sai: Trẻ chỉ ngậm đầu ti, không há miệng rộng, dẫn đến mút không hiệu quả và gây đau cho mẹ.
– Dính thắng lưỡi hoặc thắng môi: Tình trạng này hạn chế cử động lưỡi, khiến bé khó tạo lực hút.
– Dòng sữa quá mạnh hoặc quá yếu: Sữa phun mạnh có thể khiến bé sặc, còn dòng yếu lại làm bé mệt và nản.
– Đầy hơi hoặc trào ngược dạ dày – thực quản: Bé nuốt nhiều không khí khi bú, hoặc axit dạ dày trào lên gây rát họng.
– Tư thế bú không phù hợp: Cổ vẹo, thân không thẳng hàng với mẹ có thể gây khó chịu.
– Ốm hoặc mọc răng: Sốt, viêm tai giữa, hay răng đang nhú đều khiến bé đau khi mút.

Nếu tình trạng kéo dài, hãy quan sát kỹ hoặc ghi hình cữ bú để chuyên gia đánh giá chính xác.

Đau núm vú khi cho con bú: Có bình thường không?

Tôi xin nhấn mạnh: đau núm vú không phải là điều “bình thường” khi cho con bú. Trong đa số trường hợp, đây là dấu hiệu ngậm vú sai hoặc tư thế chưa phù hợp.

Một số cách xử trí hiệu quả:

– Điều chỉnh cách ngậm: Miệng bé phải há rộng, môi dưới trề ra, ngậm sâu vào quầng vú – không chỉ đầu ti.
– Thay đổi tư thế bú: Thử các tư thế như ôm bóng bầu, nằm nghiêng, hoặc đỡ dưới nách.
– Chườm ấm trước bú để kích thích sữa chảy, chườm lạnh sau bú nếu sưng đau.
– Thoa sữa mẹ hoặc kem dưỡng không chứa hương liệu lên núm vú sau mỗi cữ.
– Tìm chuyên gia tư vấn sữa mẹ (IBCLC) nếu đau kéo dài > 24–48 giờ, nứt cổ gà, chảy máu hoặc sốt – vì có thể đã tiến triển thành viêm vú.

Mẹ ăn gì để sữa mẹ giàu dinh dưỡng?

Chế độ ăn của mẹ ảnh hưởng đến chất lượng sữa – chứ không nhất thiết làm tăng lượng sữa. Tuy nhiên, dinh dưỡng đầy đủ giúp bạn duy trì sức khỏe và nguồn sữa ổn định.

Những nhóm thực phẩm tôi luôn khuyên các mẹ:

– Chất béo lành mạnh: Cá hồi, hạt chia, hạt lanh, quả bơ, dầu oliu – giàu DHA và omega-3, rất tốt cho não bộ trẻ.
– Canxi: Sữa chua, phô mai, rau lá xanh đậm (cải xoăn, rau dền) – hỗ trợ hệ xương cho cả mẹ và bé.
– Nước: Uống đủ (khoảng 2–2,5 lít/ngày), nhưng không cần “uống quá mức” – cơ thể sẽ tự điều chỉnh.
– Thực phẩm truyền thống như cháo móng giò, rau ngót, thì là… có thể hỗ trợ tiết sữa ở một số mẹ, nhưng không phải “thần dược”. Hiệu quả phụ thuộc vào cơ địa và tổng thể dinh dưỡng.

Lưu ý: Tránh kiêng khem quá mức. Sữa mẹ được tạo từ máu và mô mỡ – không phải trực tiếp từ thức ăn bạn ăn hôm nay.

Trẻ bú mẹ có cần bổ sung vitamin D?

Có, và đây là khuyến cáo bắt buộc từ WHO, CDC và Học viện Nhi khoa Hoa Kỳ.

Sữa mẹ rất hoàn hảo – trừ vitamin D. Hàm lượng vitamin D trong sữa mẹ thường rất thấp, đặc biệt nếu mẹ ít tiếp xúc ánh nắng mặt trời.

→ Tất cả trẻ bú mẹ (hoàn toàn hoặc một phần) cần được bổ sung 400 IU vitamin D dạng giọt mỗi ngày, bắt đầu từ những ngày đầu sau sinh và tiếp tục đến ít nhất 12 tháng tuổi.

Việc bổ sung này giúp phòng còi xương, hỗ trợ hấp thu canxi và phát triển hệ miễn dịch. Đừng bỏ qua – vì thiếu vitamin D thường không có triệu chứng rõ ràng cho đến khi đã muộn.

Mẹ bị ốm (sốt, ho, cảm) có nên tiếp tục cho con bú?

Hoàn toàn nên – và thậm chí càng nên hơn.

Khi bạn bị nhiễm virus (cảm, cúm, thậm chí COVID-19), cơ thể bạn tạo ra kháng thể đặc hiệu chống lại mầm bệnh đó – và những kháng thể này truyền qua sữa mẹ, giúp bé được bảo vệ chủ động.

Một số lưu ý khi mẹ ốm:

– Tiếp tục cho bú (trực tiếp hoặc vắt sữa nếu quá mệt).
– Đeo khẩu trang, rửa tay thường xuyên để giảm nguy cơ lây qua đường hô hấp.
– Uống thuốc theo chỉ định bác sĩ: Hầu hết thuốc cảm cúm thông thường (paracetamol, một số kháng sinh) an toàn khi cho con bú. Tránh tự ý dùng thuốc không rõ nguồn gốc.

Tôi từng gặp nhiều mẹ ngưng bú vì lo “lây bệnh” – nhưng thực tế, việc ngưng bú lại khiến bé mất đi lớp bảo vệ quý giá từ sữa mẹ.

Khi nào nên tìm đến chuyên gia tư vấn sữa mẹ?

Đừng chờ đến khi “chịu không nổi” mới nhờ giúp đỡ. Dưới đây là những dấu hiệu nên tìm chuyên gia sớm:

– Đau núm vú kéo dài > 1–2 ngày, nứt, chảy máu.
– Trẻ không tăng cân hoặc sụt cân sau tuần đầu.
– Mẹ lo lắng “ít sữa” dù đã cho bú đúng cách.
– Tắc tia sữa tái phát, sưng nóng đỏ vú, sốt – có thể là viêm vú.
– Trẻ sinh non, đa thai, hoặc có dị tật bẩm sinh (hở hàm ếch, dính thắng lưỡi).
– Cảm giác kiệt sức, trầm cảm sau sinh, hoặc mất niềm tin vào khả năng nuôi con bằng sữa mẹ.

Một buổi tư vấn đúng lúc có thể thay đổi hoàn toàn trải nghiệm nuôi con của bạn – từ căng thẳng thành tự tin.