VA quá phát ở trẻ: Khi nghẹt mũi không chỉ là cảm lạnh thông thường
Chào bạn,
Đúng như lo lắng của bạn, tình trạng VA quá phát – hay còn gọi là viêm VA mãn tính – hoàn toàn có thể là nguyên nhân gây ra những biểu hiện này ở trẻ nhỏ. Đây không đơn thuần là “cảm vặt”, mà là tình trạng mô lympho ở vòm họng (gọi là VA) bị viêm nhiễm tái đi tái lại, dẫn đến phì đại, chèn ép đường thở và gây ra hàng loạt hệ lụy nếu không được can thiệp kịp thời.
VA quá phát là gì và tại sao lại thường gặp ở trẻ?
VA (Végétations Adénoides) là một tổ chức lympho nằm ở thành sau vòm mũi họng, có vai trò như “hàng rào miễn dịch” đầu tiên chống lại vi khuẩn, virus xâm nhập qua đường hô hấp. Ở trẻ từ 1–5 tuổi, hệ miễn dịch đang phát triển mạnh nên VA cũng hoạt động tích cực – điều này khiến nó dễ bị kích thích, viêm và phì đại khi tiếp xúc thường xuyên với tác nhân gây bệnh.
Khi VA bị viêm mãn tính và quá phát, nó sẽ to lên bất thường, cản trở luồng khí đi qua mũi, khiến trẻ buộc phải thở bằng miệng – một thói quen tưởng vô hại nhưng lại tiềm ẩn nhiều biến chứng nghiêm trọng.
Những dấu hiệu điển hình của VA quá phát cha mẹ cần lưu ý
– Nghẹt mũi kéo dài, không đáp ứng với thuốc nhỏ mũi thông thường; nước mũi lúc đầu trong, sau chuyển đặc, vàng hoặc xanh.
– Thở bằng miệng thường xuyên, kể cả khi thức lẫn khi ngủ.
– Ngáy to, ngủ không sâu giấc, thậm chí có cơn ngưng thở tạm thời (trẻ ngừng thở vài giây rồi giật mình tỉnh).
– Biếng ăn, sụt cân, chậm tăng trưởng do khó thở khi ăn, nuốt vướng hoặc thiếu oxy mạn tính.
– Giọng nói mũi, chậm nói, phản ứng chậm với âm thanh – dấu hiệu gợi ý nghe kém do ảnh hưởng đến vòi nhĩ.
– Ở trẻ nhỏ: dễ sặc, nôn trớ khi bú, ăn uống chậm chạp, hay quấy khóc về đêm.
Biến chứng nguy hiểm nếu bỏ qua VA quá phát
Nhiều phụ huynh nghĩ “lớn rồi sẽ hết”, nhưng thực tế, VA quá phát không tự khỏi và có thể gây tổn thương lâu dài:
– Viêm tai giữa tái phát: Do VA phì đại chèn ép vòi nhĩ (ống nối họng – tai), cản trở lưu thông dịch, tạo điều kiện cho vi khuẩn xâm nhập → gây viêm tai, giảm thính lực, thậm chí ảnh hưởng vĩnh viễn đến khả năng nghe và phát triển ngôn ngữ.
– Rối loạn hô hấp khi ngủ: Thiếu oxy mạn tính làm trẻ mệt mỏi, kém tập trung, suy giảm trí nhớ – nhiều bé bị chẩn đoán nhầm là “tăng động” hoặc “chậm phát triển”.
– Biến dạng khuôn mặt (“mặt VA”): Do thở miệng kéo dài, trẻ có thể xuất hiện các đặc điểm như mũi tẹt, hàm trên nhô ra, hàm dưới lép, môi dày – ảnh hưởng cả về thẩm mỹ lẫn chức năng nhai, phát âm.
– Viêm đường hô hấp dưới: Dịch mủ từ VA chảy xuống họng, thanh quản, phế quản → dễ dẫn đến viêm thanh khí phế quản, viêm phổi tái đi tái lại.
Điều trị VA quá phát: Khi nào dùng thuốc, khi nào cần nạo?
Trong phòng khám, tôi thường giải thích với phụ huynh rằng: điều trị VA quá phát luôn bắt đầu bằng nội khoa, nhưng phẫu thuật là lựa chọn tối ưu khi có chỉ định rõ ràng.
– Điều trị nội khoa: Bao gồm kháng sinh (nếu có bội nhiễm), thuốc chống viêm, kết hợp vệ sinh mũi họng bằng nước muối sinh lý hoặc dung dịch rửa mũi chuyên biệt. Tuy nhiên, hiệu quả thường giới hạn nếu VA đã phì đại rõ.
– Theo dõi sát: Nếu trẻ chỉ viêm nhẹ, chưa có biến chứng, bác sĩ có thể theo dõi trong 2–3 tháng.
– Nạo VA: Được chỉ định khi:
• Nghẹt mũi, ngáy, ngưng thở khi ngủ kéo dài > 3 tháng
• Viêm tai giữa tái phát ≥ 3 lần/năm
• Có dấu hiệu chậm phát triển thể chất hoặc ngôn ngữ
• VA phì đại độ III–IV (che gần kín cửa mũi sau)
Ca nạo VA hiện nay rất an toàn, thực hiện dưới gây mê ngắn, trẻ có thể về trong ngày. Hầu hết bé phục hồi nhanh, thở dễ, ngủ ngon và bắt kịp đà phát triển chỉ sau vài tuần.
Khi nào nên đưa trẻ đi khám Tai Mũi Họng?
Bạn đừng chần chừ nếu con có ít nhất 2 trong số các dấu hiệu sau kéo dài trên 2 tuần:
– Nghẹt mũi dai dẳng
– Thở miệng thường xuyên
– Ngáy to hoặc có cơn ngừng thở khi ngủ
– Chậm nói, nghe kém, hay dụi tai
– Sụt cân không rõ nguyên nhân
Chẩn đoán VA quá phát đòi hỏi soi vòm – một thủ thuật đơn giản, không đau – giúp đánh giá chính xác mức độ phì đại. Việc can thiệp sớm không chỉ giải quyết triệu chứng trước mắt, mà còn bảo vệ thính giác, hô hấp và sự phát triển toàn diện của trẻ.
VA quá phát không phải là bệnh “hở ra là cắt”, nhưng cũng không nên chủ quan xem nhẹ. Trong nhiều trường hợp tôi gặp, trẻ chỉ được đưa đi khám khi đã có “mặt VA” hoặc nghe kém rõ rệt – lúc đó, dù nạo VA thành công, một số di chứng vẫn khó hồi phục hoàn toàn. Hãy lắng nghe hơi thở của con – đó có thể là tiếng nói đầu tiên cảnh báo vấn đề sức khỏe.
