Viêm khớp ngón chân cái là gì và có nguy hiểm không?

Chào bạn, viêm khớp ngón chân cái (hay còn gọi là viêm khớp bàn ngón chân – hallux rigidus) là tình trạng thoái hóa sụn khớp ở khớp gốc ngón chân cái, gây đau, sưng và hạn chế vận động. Đây là một trong những dạng viêm khớp thoái hóa phổ biến ở bàn chân, đặc biệt ở người trung niên trở lên. Tôi sẽ giải thích rõ hơn ngay sau đây.

Viêm khớp ngón chân cái là gì?

Viêm khớp ngón chân cái là tình trạng tổn thương sụn khớp tại khớp giữa xương bàn chân thứ nhất và xương ngón chân cái (gọi là khớp MTP – metatarsophalangeal joint). Khi sụn bị mài mòn theo thời gian, hai đầu xương cọ xát trực tiếp vào nhau, gây viêm, đau và hình thành gai xương. Điều này làm ngón chân cứng lại, khó gập duỗi – đặc biệt khi đi bộ, chạy hoặc mang giày chật.

Bệnh có phổ biến không?

Đây là một trong những dạng viêm khớp thoái hóa phổ biến nhất ở bàn chân, đứng thứ hai sau thoái hóa khớp gối hay háng.
– Ước tính có khoảng 2–10% dân số trưởng thành bị ảnh hưởng, chủ yếu ở độ tuổi trên 50.
– Phụ nữ có xu hướng mắc nhiều hơn nam giới, một phần do thói quen mang giày cao gót hoặc giày chật.
– Trong phòng khám của tôi, gần như tuần nào cũng có 1–2 ca đến vì đau ngón chân cái, nhiều người tưởng do “gai xương” hay “mọc móng quặp”, nhưng thực chất là thoái hóa khớp.

Các cấp độ của bệnh

Bệnh thường được chia thành 3–4 giai đoạn dựa trên mức độ tổn thương khớp và triệu chứng:

– Độ 1 (nhẹ): Sụn khớp bắt đầu thoái hóa, X-quang có thể chưa thấy thay đổi rõ. Đau nhẹ khi vận động mạnh.
– Độ 2 (trung bình): Xuất hiện gai xương nhỏ, sụn mỏng đi, đau rõ hơn khi đi lại, đặc biệt trên bề mặt cứng.
– Độ 3 (nặng): Sụn gần như mất hết, khe khớp hẹp rõ, gai xương lớn, ngón chân cứng, khó gập.
– Độ 4 (rất nặng): Khớp gần như dính lại (ankylosis), mất hoàn toàn khả năng vận động, đau liên tục kể cả khi nghỉ.

Triệu chứng viêm ngón chân cái

Các dấu hiệu điển hình bao gồm:

– Đau âm ỉ hoặc nhói ở gốc ngón chân cái, tăng khi đi bộ, chạy, leo cầu thang.
– Sưng, nóng, đỏ quanh khớp, đôi khi có khối cứng nổi lên phía trên ngón chân.
– Cứng khớp, đặc biệt vào buổi sáng hoặc sau khi ngồi lâu.
– Khó mang giày, nhất là giày mũi nhọn hoặc đế cứng.
– Thay đổi dáng đi: bạn có thể nghiêng người sang bên kia để tránh dồn lực lên ngón đau.

Nguyên nhân gây viêm khớp ngón chân cái

Nguyên nhân thường kết hợp nhiều yếu tố, bao gồm:

– Chấn thương lặp đi lặp lại: vận động viên, người thường xuyên mang vác nặng hoặc đi giày không phù hợp.
– Dị dạng bàn chân bẩm sinh: như ngón chân cái dài bất thường, bàn chân phẳng hoặc vòm cao.
– Tiền sử chấn thương khớp: trật khớp, gãy xương bàn chân.
– Yếu tố di truyền: gia đình có người bị thoái hóa khớp sớm.
– Bệnh lý nền: gout, viêm khớp dạng thấp, lupus – dù ít gặp hơn, nhưng cũng có thể ảnh hưởng đến khớp ngón chân cái.

Chẩn đoán viêm khớp ngón chân cái

1. Kiểm tra thể chất

Tôi sẽ quan sát dáng đi của bạn, kiểm tra mức độ sưng, sờ nắn khớp ngón chân cái và đánh giá biên độ vận động. Một dấu hiệu quan trọng là giảm khả năng gập ngón chân cái lên trên (dorsiflexion) – nếu dưới 40 độ, rất có thể đã có thoái hóa khớp.

2. Chẩn đoán hình ảnh

– X-quang bàn chân (chụp khi đứng) là công cụ chính để xác định mức độ hẹp khe khớp, gai xương và biến dạng.
– Trong một số trường hợp phức tạp, có thể cần MRI để đánh giá tổn thương sụn, viêm màng hoạt dịch hoặc loại trừ nguyên nhân khác như viêm khớp tự miễn.

3. Biến chứng có thể gặp phải

Nếu không điều trị kịp thời, bệnh có thể dẫn đến:
– Biến dạng khớp vĩnh viễn, khiến ngón chân cái lệch ra ngoài hoặc dính cứng.
– Đau lan sang các ngón khác do thay đổi cơ chế dồn lực khi đi.
– Giảm chất lượng cuộc sống: khó đi lại, mất thăng bằng, tăng nguy cơ té ngã ở người lớn tuổi.

Phương pháp điều trị viêm khớp ngón chân cái

Điều trị phụ thuộc vào giai đoạn bệnh và mức độ ảnh hưởng đến sinh hoạt:

– Giai đoạn nhẹ–trung bình:
– Thay đổi giày: chọn giày mũi rộng, đế mềm, có miếng lót hỗ trợ vòm bàn chân.
– Dùng đế chỉnh hình (orthotic) để giảm áp lực lên khớp.
– Chườm lạnh khi sưng đau cấp; vật lý trị liệu để duy trì biên độ khớp.
– Thuốc giảm đau kháng viêm không steroid (NSAIDs) – dùng ngắn ngày, có theo dõi.

– Giai đoạn nặng:
– Tiêm corticosteroid vào khớp (hiệu quả tạm thời, không lạm dụng).
– Can thiệp phẫu thuật: tùy trường hợp, có thể cắt gai xương, tái tạo sụn, hoặc hàn khớp (arthrodesis) nếu khớp đã dính.

Phòng ngừa viêm khớp ngón chân cái

Mặc dù không thể ngăn hoàn toàn quá trình thoái hóa, bạn có thể làm chậm tiến triển và giảm nguy cơ khởi phát bằng cách:

– Chọn giày phù hợp: tránh giày cao gót, mũi nhọn, đế cứng.
– Duy trì cân nặng hợp lý: giảm áp lực lên bàn chân.
– Tập luyện đều đặn: các bài kéo giãn và tăng cường cơ bàn chân (ví dụ: cuộn khăn bằng ngón chân, nâng vòm chân).
– Tránh chấn thương lặp lại: nếu làm nghề phải đứng lâu, nên luân phiên nghỉ ngơi và mang giày bảo hộ đúng chuẩn.
– Khám sớm khi có dấu hiệu đau: đừng đợi đến khi ngón chân cứng mới đi bác sĩ.

Viêm khớp ngón chân cái tuy không đe dọa tính mạng, nhưng ảnh hưởng sâu sắc đến khả năng vận động và sinh hoạt hàng ngày. Đa số trường hợp có thể kiểm soát tốt nếu phát hiện sớm và điều chỉnh lối sống phù hợp. Nếu bạn đang thấy đau, sưng hoặc cứng ngón chân cái kéo dài hơn 1–2 tuần, hãy đi khám chuyên khoa cơ xương khớp hoặc bàn chân – vì can thiệp càng sớm, cơ hội bảo tồn khớp càng cao.