Giải phẫu khớp vai gồm những phần nào và có chức năng gì?

Chào bạn! Câu hỏi của bạn rất hợp lý và tôi thường xuyên gặp nhiều bệnh nhân cũng thắc mắc như vậy. Khớp vai là một trong những khớp linh hoạt nhất cơ thể, nhưng chính sự linh hoạt ấy lại khiến nó dễ tổn thương. Về cơ bản, giải phẫu khớp vai bao gồm ba xương chính, một hệ thống gân – cơ – dây chằng tinh vi, cùng các cấu trúc hỗ trợ như sụn viền và túi hoạt dịch — tất cả phối hợp nhịp nhàng để cho phép bạn thực hiện các động tác tinh tế từ quay tay, nâng tay ngang đến với đồ trên cao.

Cấu tạo giải phẫu khớp vai gồm những gì?

Khớp vai không phải là một khớp đơn lẻ mà là một “ổ khớp” phức tạp, kết nối nhiều thành phần xương và mô mềm. Cụ thể:

– Xương cánh tay (humerus): Phần chỏm tròn ở đầu trên xương cánh tay khớp với xương bả vai, tạo thành trung tâm của khớp vai.
– Xương bả vai (scapula): Là một xương dẹt hình tam giác nằm ở lưng trên, chứa ổ chảo (glenoid fossa) – nơi tiếp nhận chỏm xương cánh tay.
– Xương đòn (clavicle): Nối xương ức với xương bả vai, đóng vai trò như một “cầu nối” giúp ổn định toàn bộ đai vai.

Ngoài ra, khớp vai còn có các thành phần quan trọng khác:

– Sụn viền (glenoid labrum): Một vòng sụn mềm bao quanh ổ chảo, giúp tăng độ sâu và giữ chỏm xương cánh tay không bị trật ra ngoài.
– Cơ chóp xoay (rotator cuff): Gồm bốn cơ (trên gai, dưới gai, tròn bé, dưới vai) và gân tương ứng, có nhiệm vụ giữ vững chỏm xương trong ổ chảo và hỗ trợ xoay tay.
– Túi hoạt dịch (bursae): Các túi chứa dịch lỏng, giảm ma sát giữa gân, xương và da khi bạn vận động.
– Dây chằng: Như dây chằng ổ chảo – cánh tay, giúp cố định khớp và hạn chế di lệch quá mức.

Vì sao khớp vai lại dễ chấn thương?

Khớp vai là khớp có biên độ vận động lớn nhất trong cơ thể — bạn có thể đưa tay lên cao, ra sau, sang ngang, thậm chí quay tròn mà không cần di chuyển thân mình. Tuy nhiên, để đạt được sự linh hoạt ấy, khớp vai phải “đánh đổi” bằng độ ổn định.

So với khớp háng (cũng là khớp chỏm cầu nhưng sâu và chắc hơn), khớp vai có ổ chảo nông, phụ thuộc nhiều vào cơ và gân để giữ vững. Điều này khiến nó dễ bị:

– Trật khớp (đặc biệt ở người trẻ sau chấn thương thể thao),
– Viêm gân cơ chóp xoay hoặc rách chóp xoay (thường ở người trên 40 tuổi hoặc người lao động nặng),
– Viêm túi hoạt dịch do vận động lặp lại,
– Hội chứng chèn ép dưới mỏm cùng khi nâng tay liên tục.

Trong phòng khám, tôi từng gặp nhiều bệnh nhân tưởng chỉ “đau vai do nằm sai tư thế”, nhưng thực tế lại là tổn thương gân chóp xoay đã tiến triển âm thầm nhiều tháng.

Dấu hiệu nào cho thấy bạn cần đi khám chuyên khoa?

Bạn nên chủ động thăm khám nếu xuất hiện các triệu chứng sau:

– Đau vai kéo dài hơn 1–2 tuần, không đỡ khi nghỉ ngơi,
– Cơn đau tăng khi giơ tay ngang hoặc quay tay ra sau (ví dụ: cài áo, chải tóc),
– Yếu tay, cảm giác “rơi tay” khi cố gắng nâng vật nhẹ,
– Tiếng lạo xạo, lục khục trong khớp khi vận động,
– Cứng vai buổi sáng hoặc sau khi ngồi lâu.

Đặc biệt, nếu bạn từng bị ngã chống tay hoặc va đập mạnh vào vai, dù không sưng to, vẫn nên kiểm tra sớm để loại trừ tổn thương sụn viền hoặc trật khớp bán phần.

Làm sao để bảo vệ khớp vai và phòng ngừa chấn thương?

Dù khớp vai “mỏng manh”, bạn hoàn toàn có thể giữ nó khỏe mạnh lâu dài bằng một số thói quen đơn giản:

– Tăng cường cơ chóp xoay và cơ thang: Các bài tập nhẹ như xoay tay với dây kháng lực, nâng tay ngang ở góc 30–45 độ rất hiệu quả.
– Tránh tư thế xấu kéo dài: Không cúi đầu nhìn điện thoại quá lâu, không mang túi nặng một bên vai.
– Khởi động kỹ trước khi tập thể thao, đặc biệt các môn dùng tay nhiều như bơi, tennis, cầu lông.
– Chườm lạnh trong 48 giờ đầu nếu có chấn thương cấp (sưng, đau đột ngột); chườm ấm nếu đau mạn tính do co cứng cơ.
– Không tự ý dùng thuốc giảm đau kéo dài — điều này có thể che lấp triệu chứng và làm tổn thương tiến triển âm thầm.

Giải phẫu khớp vai tuy phức tạp nhưng rất “thông minh” — nó cho phép con người thực hiện những động tác tinh vi mà ít loài nào sánh được. Tuy nhiên, chính sự linh hoạt ấy đòi hỏi chúng ta phải chủ động bảo vệ. Nếu bạn cảm thấy đau vai dai dẳng hoặc hạn chế vận động, đừng xem nhẹ. Việc chẩn đoán sớm — qua thăm khám lâm sàng và siêu âm/MRI — có thể giúp bạn tránh được những tổn thương không hồi phục như rách gân chóp xoay hay thoái hóa khớp vai thứ phát.