Bao khớp gối là gì?

Chào bạn! Câu hỏi của bạn rất hợp lý và cũng là thắc mắc phổ biến của nhiều người khi lần đầu nghe đến thuật ngữ “bao khớp gối” hoặc “bao hoạt dịch”. Thực chất, bao khớp gối là một phần cấu trúc quan trọng giúp khớp gối – khớp lớn nhất và chịu lực nhiều nhất trong cơ thể – vận hành trơn tru, linh hoạt mà không bị ma sát hay tổn thương. Khi cấu trúc này bị viêm, sưng hay hình thành u nang, bạn sẽ cảm nhận rõ ràng qua các triệu chứng như sưng, đau, cứng khớp hoặc thậm chí mất khả năng vận động.

Trong bài viết này, tôi – một bác sĩ chuyên khoa cơ xương khớp – sẽ cùng bạn tìm hiểu sâu về bao khớp gối, từ giải phẫu, chức năng đến các bệnh lý thường gặp như viêm bao hoạt dịch khớp gối, u nang bao hoạt dịch khớp gối, và cách chăm sóc đúng để bảo vệ sức khỏe khớp lâu dài.

Bao hoạt dịch là gì?

Bao hoạt dịch (synovial bursa) là những túi nhỏ chứa đầy dịch, nằm ở vị trí giữa xương, gân, cơ và da xung quanh các khớp. Chúng đóng vai trò như “miếng đệm giảm sốc” tự nhiên, giúp giảm ma sát khi các cấu trúc này cọ xát vào nhau trong quá trình vận động.

Tuy nhiên, cần phân biệt rõ: bao hoạt dịch khác với màng hoạt dịch (synovial membrane). Trong khi bao hoạt dịch là các túi riêng lẻ nằm ngoài khớp, thì màng hoạt dịch là lớp lót bên trong bao khớp – cấu trúc bao bọc toàn bộ khớp hoạt dịch, trong đó có khớp gối, khớp vai, khớp háng…

Vì vậy, khi nói đến bao khớp gối, chúng ta đang đề cập đến toàn bộ cấu trúc bao gồm màng hoạt dịch, dịch khớp và các thành phần hỗ trợ xung quanh, chứ không chỉ đơn thuần là bao hoạt dịch.

Giải phẫu cấu tạo của bao hoạt dịch

Cấu tạo của bao hoạt dịch khá đơn giản nhưng tinh vi:

– Thành bao gồm hai lớp: lớp ngoài sợi collagen chắc chắn và lớp trong là tế bào biểu mô tiết dịch.
– Bên trong chứa dịch hoạt dịch – một loại chất lỏng nhớt, trong suốt, giàu hyaluronic acid và protein, có tác dụng bôi trơn và nuôi dưỡng sụn khớp.
– Kích thước bao hoạt dịch thay đổi tùy theo vị trí: ở khớp gối, có hơn 10 bao hoạt dịch khác nhau, nổi bật là bao hoạt dịch dưới bánh chè (prepatellar bursa) và bao hoạt dịch bán gân (semimembranosus bursa).

Đặc biệt, trong giải phẫu khớp gối, bao khớp gối được coi là một trong những bao khớp lớn và phức tạp nhất cơ thể, bao quanh toàn bộ khớp và nối liền với các dây chằng, gân cơ tứ đầu và gân gót.

Chức năng của màng hoạt dịch

Màng hoạt dịch – lớp lót bên trong bao khớp – đảm nhiệm ba vai trò then chốt:

1. Bôi trơn

Nhờ tiết ra dịch hoạt dịch, màng hoạt dịch giúp các bề mặt sụn khớp trượt lên nhau dễ dàng, giảm thiểu ma sát trong mọi cử động – từ đi bộ, chạy nhảy đến ngồi xổm.

2. Nuôi dưỡng các khớp

Sụn khớp không có mạch máu, nên dịch hoạt dịch chính là nguồn cung cấp oxy và chất dinh dưỡng thiết yếu. Nếu màng hoạt dịch bị tổn thương, quá trình nuôi dưỡng sụn sẽ gián đoạn, dẫn đến thoái hóa sớm.

3. Bảo vệ và loại bỏ mảnh vụn

Màng hoạt dịch còn chứa các đại thực bào – tế bào miễn dịch có khả năng “dọn dẹp” các mảnh sụn vỡ, vi khuẩn hoặc tế bào chết trong khoang khớp, giữ môi trường khớp luôn sạch sẽ và ổn định.

Bao hoạt dịch có ở loại khớp nào?

Bao hoạt dịch tồn tại chủ yếu ở các khớp hoạt dịch – nhóm khớp di động nhiều nhất trong cơ thể. Ba vị trí điển hình gồm:

1. Khớp gối

Là khớp lớn nhất, chịu tải trọng cao, khớp gối có tới 11–13 bao hoạt dịch, trong đó bao hoạt dịch khớp gối dưới bánh chè và sau gân cơ bán gân dễ bị viêm nhất do chấn thương hoặc áp lực lặp lại.

2. Khớp vai

Với phạm vi chuyển động rộng, khớp vai cũng sở hữu nhiều bao hoạt dịch, đặc biệt là bao hoạt dịch dưới mỏm cùng – thường bị ảnh hưởng trong viêm bao hoạt dịch khớp vai hay viêm bao hoạt dịch co thắt khớp vai (viêm đông cứng khớp vai).

3. Khớp háng

Nằm sâu bên trong, khớp háng ít bị viêm bao hoạt dịch hơn, nhưng khi xảy ra (thường do chấn thương hoặc viêm khớp dạng thấp), triệu chứng lại âm ỉ và dễ nhầm với đau lưng hoặc đau thần kinh tọa.

Những bệnh lý ảnh hưởng đến màng hoạt dịch khớp

Khi màng hoạt dịch hoặc bao hoạt dịch bị rối loạn, hàng loạt vấn đề khớp có thể xuất hiện:

1. Viêm khớp

Các bệnh như viêm khớp dạng thấp, gout, lupus ban đỏ hệ thống đều gây phản ứng viêm lan tỏa đến màng hoạt dịch, khiến nó dày lên, tăng tiết dịch và phá hủy sụn khớp.

2. Viêm màng hoạt dịch

Viêm màng hoạt dịch khớp gối là tình trạng lớp màng này bị kích thích, sưng nề, thường do chấn thương, nhiễm trùng hoặc bệnh lý tự miễn. Triệu chứng bao gồm sưng nóng, đau khi duỗi gối và hạn chế vận động.

3. Nhiễm trùng khớp

Vi khuẩn xâm nhập vào khoang khớp (qua vết thương hở, tiêm chích hoặc lan từ máu) sẽ gây viêm màng hoạt dịch cấp tính – một cấp cứu y khoa cần xử trí ngay để tránh hoại tử khớp.

4. Chấn thương

Va đập mạnh, té ngã, hoặc vận động quá mức có thể làm bao hoạt dịch bị tổn thương, dẫn đến u nang bao hoạt dịch khớp gối hoặc viêm bao hoạt dịch khu trú.

Các xét nghiệm giúp kiểm tra bao hoạt dịch

Chẩn đoán chính xác các bệnh lý liên quan đến bao khớp gối đòi hỏi kết hợp nhiều phương pháp:

1. Khám lâm sàng

Tôi thường bắt đầu bằng việc quan sát vùng khớp: có sưng, đỏ, nóng không? Ấn vào có cảm giác mềm (dịch) hay cứng (u)? Động tác nào gây đau? Ví dụ, viêm bao hoạt dịch dưới bánh chè thường gây sưng trước gối, đau khi quỳ gối.

2. Chẩn đoán hình ảnh

– Siêu âm khớp: phát hiện u nang bao hoạt dịch, lượng dịch khớp, độ dày màng hoạt dịch.
– MRI: đánh giá chi tiết giải phẫu bao hoạt dịch khớp gối, tổn thương sụn, dây chằng và màng hoạt dịch.
– X-quang: loại trừ gãy xương, thoái hóa, nhưng không nhìn thấy bao hoạt dịch trực tiếp.

3. Phân tích dịch khớp

Bác sĩ có thể chọc hút dịch từ khớp để xét nghiệm:
– Tế bào học: tìm bạch cầu (nhiễm trùng hay viêm).
– Tinh thể urat (gout) hoặc calcium pyrophosphate (bệnh giả gout).
– Cấy vi khuẩn nếu nghi ngờ viêm màng hoạt dịch do nhiễm trùng.

Những lưu ý giúp bảo vệ sức khỏe bao hoạt dịch

Để duy trì bao khớp gối và màng hoạt dịch khỏe mạnh, bạn nên:

– Tránh tư thế gây áp lực kéo dài: quỳ gối, chống tay lên khuỷu trong thời gian dài có thể gây viêm bao hoạt dịch cổ tay hoặc viêm bao hoạt dịch khớp gối.
– Khởi động kỹ trước vận động: giúp dịch hoạt dịch phân bố đều, giảm ma sát.
– Duy trì cân nặng hợp lý: mỗi kg thừa làm tăng 4 kg lực lên khớp gối.
– Không tự ý chọc hút u nang: u bao hoạt dịch cổ tay hay u nang bao hoạt dịch khớp gối có thể tái phát hoặc nhiễm trùng nếu xử lý không vô trùng.
– Tập luyện tăng cường cơ: cơ đùi, cơ mông vững giúp giảm tải cho bao khớp gối.

Câu hỏi thường gặp

Viêm bao hoạt dịch khớp gối

Viêm bao hoạt dịch khớp gối thường xảy ra ở những người lao động phải quỳ gối (thợ lát gạch, thợ cơ khí) hoặc vận động viên. Triệu chứng điển hình là sưng cục bộ trước hoặc sau gối, đau khi ấn, nhưng không nhất thiết kèm theo hạn chế vận động toàn khớp – điểm khác biệt lớn so với viêm màng hoạt dịch khớp gối.

Giải phẫu bao hoạt dịch khớp gối

Trong giải phẫu khớp gối, bao hoạt dịch khớp gối không phải là một túi đơn lẻ, mà gồm nhiều bao hoạt dịch nhỏ:
– Prepatellar bursa (trước bánh chè)
– Infrapatellar bursa (dưới bánh chè)
– Semimembranosus bursa (sau trong gối) – nơi hay hình thành u nang bao hoạt dịch khớp gối (còn gọi là nang Baker).

Mẹo chữa u bao hoạt dịch khớp cổ tay

Nhiều người tìm mẹo chữa u bao hoạt dịch khớp cổ tay như đeo băng ép, chườm lạnh hoặc dùng lá ngải cứu. Tuy nhiên, u bao hoạt dịch cổ tay (hay nang hoạt dịch cổ tay) thường tự hết trong 6–12 tháng nếu không gây đau. Nếu to, đau hoặc ảnh hưởng thẩm mỹ, nên khám chuyên khoa – không nên đập vỡ vì dễ gây u bao hoạt dịch cổ tay bị vỡ, dẫn đến viêm hoặc tái phát.

Viêm bao hoạt dịch khớp vai

Viêm bao hoạt dịch khớp vai thường đi kèm viêm gân chóp xoay, gây đau khi nâng tay qua đầu. Trường hợp nặng có thể tiến triển thành viêm bao hoạt dịch co thắt khớp vai – tình trạng khớp vai “đóng băng”, mất gần như toàn bộ vận động.

Viêm bao hoạt dịch cổ tay

Viêm bao hoạt dịch cổ tay thường do lặp lại động tác gõ phím, sử dụng chuột máy tính. Biểu hiện là sưng mềm ở mu tay, đau khi ấn hoặc gập cổ tay. Cần nghỉ ngơi, đeo nẹp và tránh động tác gây kích thích.

U nang bao hoạt dịch khớp gối

U nang bao hoạt dịch khớp gối (nang Baker) thường xuất hiện phía sau gối, mềm, căng khi duỗi gối. Nguyên nhân thường do thoái hóa khớp gối hoặc viêm màng hoạt dịch mạn tính khiến dịch khớp rò ra ngoài. Nếu to gây chèn ép mạch máu hoặc thần kinh, cần can thiệp.

Viêm bao hoạt dịch khớp ngón tay

Ít gặp hơn, nhưng viêm bao hoạt dịch khớp ngón tay có thể xảy ra ở người làm nghề may, đánh máy. Sưng nhỏ ở gốc ngón tay, đau khi bấm hoặc uốn cong.

Khớp gối là khớp động

Đúng vậy, khớp gối là khớp động thuộc nhóm khớp hoạt dịch, cho phép cử động gập-duỗi và xoay nhẹ. Chính nhờ bao khớp gối và màng hoạt dịch mà khớp này vận hành trơn tru dù chịu lực lớn.

Bao khớp gối – với thành phần chính là màng hoạt dịch và dịch hoạt dịch – là “trái tim” của khớp gối, đảm bảo vận động linh hoạt và bảo vệ sụn khỏi mài mòn. Khi bạn thấy sưng, đau hoặc có khối u mềm quanh khớp, đừng vội nghĩ đó là “chỉ sưng nước”. Đó có thể là dấu hiệu của viêm bao hoạt dịch, u nang bao hoạt dịch khớp gối, hoặc thậm chí viêm màng hoạt dịch do bệnh lý nền.

Tôi khuyên bạn: nếu triệu chứng kéo dài trên 2 tuần, tái phát nhiều lần, hoặc ảnh hưởng đến sinh hoạt – hãy đi khám chuyên khoa cơ xương khớp. Việc chẩn đoán sớm qua siêu âm hoặc MRI sẽ giúp điều trị hiệu quả, tránh biến chứng và bảo tồn chức năng khớp lâu dài.