Nhiễm toan ceton do đái tháo đường là gì?

Dấu hiệu bất thường như buồn nôn, nôn, khát nước nhiều, tiểu nhiều và mệt mỏi có thể là cảnh báo sớm của nhiễm toan ceton do đái tháo đường – một biến chứng nguy hiểm thường gặp ở người bị tiểu đường type 1 và đôi khi ở type 2. Việc nhận biết sớm các triệu chứng và xử lý kịp thời có thể cứu sống bệnh nhân, giúp ngăn ngừa các hậu quả nghiêm trọng cho sức khỏe.

1. Nhiễm toan ceton do đái tháo đường là gì?

Nhiễm toan ceton do đái tháo đường là một biến chứng cấp tính, nghiêm trọng của bệnh đái tháo đường, thường gặp ở người bệnh tuýp 1 nhưng cũng có thể xuất hiện ở tuýp 2. 

Người bệnh nhiễm toan ceton trong đái tháo đường có thể biểu hiện rối loạn ý thức ở nhiều mức độ, từ vật vã, kích thích đến hôn mê sâu. Các dấu hiệu tiêu hóa thường gặp bao gồm buồn nôn, nôn, đau bụng, đi kèm với tăng thông khí – thở nhanh và sâu theo kiểu Kussmaul, đặc trưng cho toan ceton do đái tháo đường.

Ngoài ra, các dấu hiệu mất nước cũng rất rõ rệt: Da khô, giảm độ đàn hồi, khô màng niêm mạc, lượng nước tiểu giảm, hạ huyết áp hoặc thậm chí xuất hiện tình trạng sốc. Khi cơ thể mất bù nặng, có thể kèm theo các biểu hiện nhiễm trùng như nhiễm khuẩn hô hấp hoặc tiết niệu, làm bệnh tiến triển nặng hơn.

Trong xét nghiệm, người nhiễm toan ceton do đái tháo đường thường có tăng đường huyết rõ rệt, với mức glucose từ khoảng 14 mmol/L đến 44 mmol/L. Khí máu động mạch cho thấy toan chuyển hóa kèm tăng khoảng trống anion. Thêm vào đó, các xét nghiệm máu và nước tiểu sẽ dương tính với ceton (ceton máu, ceton niệu), đồng thời có thể xuất hiện hạ kali máu, phản ánh rối loạn điện giải đi kèm.

Những dấu hiệu lâm sàng và cận lâm sàng này giúp bác sĩ nhanh chóng nhận diện nhiễm toan ceton trong đái tháo đường, từ đó triển khai điều trị kịp thời, ngăn ngừa biến chứng nặng.

2. Vì sao nhiễm toan ceton do đái tháo đường xảy ra? Cơ chế nhiễm toan ceton trong đái tháo đường? Yếu tố nguy cơ là gì?

Nhiễm toan ceton trong đái tháo đường thường xảy ra khi cơ thể thiếu insulin nghiêm trọng, làm mất khả năng sử dụng glucose để tạo năng lượng. Khi insulin không đủ, tế bào không thể nhận đường từ máu, buộc cơ thể phải chuyển sang phân hủy chất béo để lấy năng lượng – từ đó sinh ra các acid gọi là cetone. Khi số lượng cetone tăng nhanh vượt khả năng thải ra, máu trở nên có tính acid, dẫn đến nhiễm toan ceton.

Cơ chế nhiễm toan ceton trong đái tháo đường diễn ra theo các bước chính như sau: 

• Thiếu insulin nghiêm trọng: Không đủ insulin để glucose vào tế bào tạo năng lượng. 
• Cơ thể chuyển sang đốt mỡ: Để bù năng lượng, cơ thể phá vỡ chất béo — một quá trình sản sinh cetone. 
• Tích tụ cetone trong máu: Ketone dư thừa tạo thành acid, làm máu nhiễm toan chuyển hóa. 
• Rối loạn chuyển hóa: Tình trạng này kéo theo rối loạn điện giải, mất nước và triệu chứng lâm sàng nặng ở người bệnh.

Các giai đoạn này tạo thành căn bản giải thích cơ chế nhiễm toan ceton trong đái tháo đường – một quá trình chuyển hóa bất thường và rất nguy hiểm nếu không được xử trí kịp thời.

Có nhiều yếu tố dễ làm tăng nguy cơ xuất hiện nhiễm toan ceton ở bệnh nhân đái tháo đường, trong đó tiêu biểu là: 

• Thiếu insulin, do bỏ liều hoặc insulin không hiệu quả. 
• Nhiễm trùng hoặc bệnh cấp tính, như viêm phổi hay nhiễm trùng tiểu. 
• Căng thẳng sinh lý, ví dụ chấn thương, phẫu thuật, stress nặng. 
• Các rối loạn nội tiết hoặc sử dụng thuốc ảnh hưởng insulin. 
• Thiếu kiểm soát đường huyết, không theo dõi và điều chỉnh điều trị. 

Ngoài ra, người bệnh đái tháo đường type 1 có nguy cơ cao hơn do cơ thể không sản xuất insulin, nhưng nhiễm toan ceton trong đái tháo đường vẫn có thể xảy ra ở người mắc type 2 khi insulin không đủ đáp ứng nhu cầu trong tình huống stress hoặc bệnh cấp tính.

3. Nhiễm toan ceton do đái tháo đường có nguy hiểm không?

Nhiễm toan ceton do đái tháo đường rất nguy hiểm. Tình trạng này xảy ra khi cơ thể thiếu insulin trầm trọng, dẫn đến việc đường trong máu tăng cao, đồng thời cơ thể bắt đầu phân hủy mỡ để lấy năng lượng, sinh ra nhiều axit ceton. Khi nồng độ ceton tích tụ quá mức, cơ thể sẽ bị nhiễm toan chuyển hóa, gây rối loạn cân bằng điện giải và ảnh hưởng tới chức năng các cơ quan quan trọng.

Toan ceton do đái tháo đường có thể tiến triển rất nhanh. Người bệnh thường gặp các triệu chứng như mệt mỏi, khát nước nhiều, nôn ói, khó thở, hoặc thậm chí lú lẫn. Nếu không được điều trị kịp thời, tình trạng này có thể dẫn đến hôn mê, phù não và thậm chí tử vong. Thêm vào đó, sự mất nước và rối loạn điện giải đi kèm có thể làm tim, thận và phổi bị ảnh hưởng nghiêm trọng.

Việc nhận biết sớm nhiễm toan ceton trong đái tháo đường và can thiệp y tế kịp thời là vô cùng quan trọng. Người bệnh cần theo dõi đường huyết, xét nghiệm ceton khi thấy các dấu hiệu bất thường và tới cơ sở y tế ngay lập tức nếu có triệu chứng nghiêm trọng. Điều này giúp giảm nguy cơ biến chứng nặng và cứu sống bệnh nhân.

4. Phải làm gì khi bị nhiễm toan ceton do đái tháo đường?

Khi nghi ngờ nhiễm toan ceton do đái tháo đường, việc quan trọng nhất là tìm kiếm hỗ trợ y tế ngay lập tức. Đây là một tình trạng cấp cứu y tế và có thể tiến triển rất nhanh. Người bệnh không nên tự ý điều trị tại nhà, vì nếu chậm trễ, tình trạng toan ceton do đái tháo đường có thể dẫn đến mất nước nặng, rối loạn điện giải, hôn mê hoặc tử vong.

Trong quá trình điều trị tại cơ sở y tế, bệnh nhân sẽ được bù nước và điện giải qua đường tĩnh mạch, đồng thời điều chỉnh insulin để hạ đường huyết và ngăn chặn sản sinh thêm ceton. Đây là bước quan trọng để kiểm soát nhiễm toan ceton trong đái tháo đường và tránh các biến chứng nghiêm trọng.

Ngoài việc điều trị cấp cứu, người bệnh cũng nên theo dõi sát đường huyết và nồng độ ceton tại nhà khi được hướng dẫn bởi bác sĩ. Điều này giúp phát hiện sớm các dấu hiệu tái phát của toan ceton do đái tháo đường và can thiệp kịp thời.

Cuối cùng, tăng cường hiểu biết về bệnh tiểu đường và các dấu hiệu cảnh báo nhiễm toan ceton là cách tốt nhất để phòng ngừa tình trạng này. Kiểm soát đường huyết đều đặn, uống đủ nước, tuân thủ điều trị insulin và tái khám định kỳ sẽ giúp giảm nguy cơ mắc nhiễm toan ceton do đái tháo đường trong tương lai.

Tóm lại, nhiễm toan ceton do đái tháo đường là một biến chứng nghiêm trọng, có thể đe dọa tính mạng nếu không được phát hiện và xử lý kịp thời. Việc nhận biết sớm các dấu hiệu bất thường, tuân thủ điều trị, duy trì chế độ ăn uống và lối sống lành mạnh sẽ giúp hạn chế nguy cơ xảy ra tình trạng này. Bệnh nhân và người thân cần nâng cao nhận thức để chủ động phòng ngừa và xử lý kịp thời khi có dấu hiệu của nhiễm toan ceton.

Nguồn thông tin tham khảo: Cdc.gov, Msdmanuals.com, Mayoclinic.org