Kiểm soát và phòng biến chứng cho bệnh nhân đái tháo đường

Bệnh nhân đái tháo đường thường đối mặt với nguy cơ biến chứng nghiêm trọng ảnh hưởng đến nhiều cơ quan trong cơ thể, từ mắt, thận, thần kinh đến tim mạch. Việc kiểm soát tốt đường huyết và thực hiện các biện pháp dự phòng là yếu tố then chốt giúp giảm thiểu biến chứng cho người bệnh. Tuy nhiên, không phải ai cũng hiểu rõ cách quản lý toàn diện căn bệnh mạn tính này. Bài viết dưới đây sẽ cung cấp kiến thức đầy đủ và chính xác về các loại biến chứng có thể xảy ra, nguyên tắc kiểm soát hiệu quả và những lưu ý quan trọng giúp bệnh nhân đái tháo đường sống khỏe mạnh, chất lượng hơn mỗi ngày.

1. Biến chứng hay gặp ở bệnh nhân đái tháo đường

1.1 Biến chứng cấp tính và mối nguy hiểm tức thời

Nếu không được kiểm soát tốt, bệnh nhân đái tháo đường có thể gặp phải các biến chứng cấp tính – những tình trạng diễn tiến nhanh, có thể đe dọa tính mạng nếu không xử trí kịp thời, bao gồm:

– Hạ đường huyết: Do sử dụng insulin, thuốc hạ đường hoặc bỏ bữa, người bệnh có thể bị vã mồ hôi, run tay, hoa mắt, lú lẫn. Trường hợp nặng dễ hôn mê.

– Tăng đường huyết cấp: Nồng độ glucose máu tăng cao dẫn đến nhiễm toan ceton hoặc tăng áp lực thẩm thấu, làm suy đa cơ quan, tụt huyết áp, hôn mê sâu.

Cả hai tình trạng trên đều cần được phát hiện và xử lý nhanh chóng tại cơ sở y tế.

1.2 Biến chứng mạn tính nguy hiểm trên nhiều cơ quan

Biến chứng mạn tính là nỗi lo lớn của mọi bệnh nhân đái tháo đường. Các biến chứng này tiến triển âm thầm, ảnh hưởng tới nhiều hệ cơ quan và có thể gây tàn phế nếu không kiểm soát kịp thời, có thể kể đến như:

– Biến chứng mắt: Thường gặp nhất là bệnh võng mạc đái tháo đường – nguyên nhân phổ biến gây mù lòa ở người trưởng thành.

– Biến chứng thần kinh: Gây mất cảm giác, đau nhức, dị cảm hoặc liệt vận động, đặc biệt ở bàn chân.

– Biến chứng thận: Là nguyên nhân gây suy thận mạn và khiến bệnh nhân phải phải chạy thận nhân tạo.

– Biến chứng tim mạch: Các tình trạng như nhồi máu cơ tim, suy tim có thể dẫn tới tỷ lệ tử vong cao ở người bệnh đái tháo đường.

2. Các yếu tố làm tăng nguy cơ biến chứng ở người bệnh đái tháo đường

2.1 Kiểm soát không tốt chỉ số đường huyết

Việc không duy trì đường huyết ở mức ổn định là nguyên nhân chính gây tổn thương mạch máu và thần kinh. Các bệnh nhân đái tháo đường nếu để chỉ số HbA1c vượt quá mức khuyến cáo (trên 7%) trong thời gian dài có nguy cơ biến chứng mạn tính cao gấp nhiều lần.

2.2 Bệnh nhân đái tháo đường kèm tăng huyết áp và rối loạn mỡ máu

Tăng huyết áp và rối loạn lipid là hai yếu tố kết hợp làm tăng tốc độ tổn thương thành mạch. Khi không được kiểm soát, các yếu tố này làm gia tăng nhanh chóng nguy cơ đột quỵ, nhồi máu cơ tim hoặc suy thận, đặc biệt ở người mắc bệnh đái tháo đường type 2.

2.3 Thói quen sinh hoạt thiếu lành mạnh

Chế độ ăn nhiều tinh bột, chất béo bão hòa, ít rau xanh, kèm theo lối sống ít vận động, hút thuốc lá và sử dụng rượu bia đều góp phần làm đường huyết dao động thất thường, gây rối loạn chuyển hóa và dẫn đến các biến chứng.

3. Nguyên tắc kiểm soát toàn diện cho bệnh nhân đái tháo đường

3.1 Duy trì chỉ số đường huyết trong giới hạn an toàn

Để hạn chế biến chứng, bệnh nhân đái tháo đường cần kiểm tra thường xuyên đường huyết lúc đói, sau ăn và chỉ số HbA1c định kỳ mỗi 3 – 6 tháng. Mục tiêu kiểm soát đái tháo đường có thể khác nhau ở mỗi bệnh nhân, nhưng thường giữ ở mức sau:

– Đường huyết lúc đói dao động từ 80 – 130 mg/dL

– Đường huyết sau ăn dưới 180 mg/dL

– HbA1c dưới 7% hoặc theo chỉ định của bác sĩ

Việc sử dụng thuốc, insulin hay chế độ ăn cần được điều chỉnh phù hợp để đạt được mục tiêu này.

3.2 Kiểm soát đồng thời huyết áp và mỡ máu

Một chế độ kiểm soát bệnh toàn diện ở bệnh nhân đái tháo đường không thể thiếu việc ổn định huyết áp và lipid máu. Cụ thể:

– Huyết áp nên duy trì < 130/80 mmHg

– LDL-C (cholesterol xấu) < 100 mg/dL, tốt nhất < 70 mg/dL ở người có bệnh tim mạch

Khi điều trị có thể cần dùng nhóm thuốc hạ áp (như ức chế men chuyển, chẹn beta) và thuốc statin để giảm cholesterol.

3.3 Áp dụng chế độ ăn và luyện tập khoa học

Dinh dưỡng và vận động đóng vai trò không thể thiếu trong việc kiểm soát đái tháo đường. Người bệnh đái tháo đường nên:

– Hạn chế tinh bột hấp thu nhanh (cơm trắng, bánh ngọt, nước ngọt), tăng cường chất xơ, đạm nạc và chất béo tốt.

– Chia nhỏ khẩu phần ăn trong ngày (3 bữa chính, 2 bữa phụ) để tránh tăng vọt đường huyết.

– Vận động thể lực ít nhất 150 phút/tuần, với các bài tập như đi bộ nhanh, đạp xe hoặc bơi lội.

4. Phòng ngừa biến chứng ở người bệnh đái tháo đường bằng cách nào?

4.1 Tầm soát biến chứng định kỳ

Người bệnh cần khám định kỳ ít nhất 6 tháng/lần để phát hiện sớm biến chứng, bao gồm:

– Soi đáy mắt nhằm kiểm tra tình trạng võng mạc

– Xét nghiệm nước tiểu kiểm tra microalbumin niệu

– Điện tim, siêu âm tim, xét nghiệm chức năng thận – gan

– Khám thần kinh, đánh giá cảm giác bàn chân

Các biến chứng càng được phát hiện sớm thì hiệu quả kiểm soát càng cao, tránh được tàn tật hoặc tử vong.

4.2 Chăm sóc bàn chân đúng cách cho bệnh nhân đái tháo đường

Biến chứng bàn chân do đái tháo đường thường bắt đầu bằng vết loét nhỏ nhưng có thể diễn tiến thành hoại tử, phải cắt cụt nếu không xử trí kịp. Bệnh nhân đái tháo đường cần:

– Rửa, lau khô chân mỗi ngày và kiểm tra vết thương

– Không đi chân trần, chọn giày dép thoải mái

– Cắt móng cẩn thận, không dùng dao lam

– Khám bác sĩ chuyên khoa Nội tiết nếu có dấu hiệu bất thường

4.3 Tuân thủ điều trị và theo dõi chặt chẽ

Mỗi bệnh nhân có phác đồ điều trị đái tháo đường riêng. Việc tự ý bỏ thuốc, thay đổi liều hoặc sử dụng thuốc đông y không rõ nguồn gốc đều có thể gây hậu quả nghiêm trọng. Bệnh nhân nên tuân thủ nghiêm ngặt chỉ dẫn của bác sĩ, đồng thời ghi lại chỉ số đường huyết, huyết áp, cân nặng để theo dõi tiến triển điều trị.

5. Tư vấn tâm lý và hỗ trợ lâu dài cho người mắc bệnh đái tháo đường

5.1 Ứng phó với tâm lý lo âu, trầm cảm

Sống chung với một bệnh mạn tính như đái tháo đường có thể gây ra cảm giác chán nản, bất lực, dẫn tới lo âu hoặc trầm cảm. Người thân và bác sĩ nên quan tâm đến sức khỏe tinh thần của người bệnh, khuyến khích họ chia sẻ và tham gia các nhóm hỗ trợ.

5.2 Giáo dục đồng thời bệnh nhân và người chăm sóc

Hiểu đúng về bệnh là bước đầu để kiểm soát hiệu quả. Người bệnh và người nhà cần được tư vấn đầy đủ về:

– Cách sử dụng thuốc và theo dõi đường huyết tại nhà

– Các dấu hiệu nhận biết biến chứng đái tháo đường

– Kỹ năng sơ cứu khi bị hạ đường huyết

– Lựa chọn thực phẩm và chế biến một cách lành mạnh

Như vậy, bệnh nhân đái tháo đường nếu kiểm soát tốt ngay từ đầu hoàn toàn có thể phòng tránh được hầu hết các biến chứng nghiêm trọng. Điều này không chỉ cải thiện tuổi thọ mà còn nâng cao chất lượng sống đáng kể. Chìa khóa kiểm soát thành công đái tháo đường không nằm ở việc sử dụng thuốc đơn thuần mà ở sự chủ động của chính người bệnh: chủ động ăn uống khoa học, vận động đều đặn, theo dõi sức khỏe và tuân thủ điều trị. Nhờ đó, bệnh nhân hoàn toàn có thể sống khỏe mạnh, năng động và độc lập như bao người khác.