Rối loạn giấc ngủ không thực tổn: Nguyên nhân, triệu chứng, điều trị

Rối loạn giấc ngủ không thực tổn là một vấn đề ngày càng phổ biến trong đời sống hiện đại, ảnh hưởng nghiêm trọng đến sức khỏe và chất lượng cuộc sống. Bài viết này sẽ cung cấp thông tin chi tiết về rối loạn giấc ngủ không thực tổn, giúp người đọc hiểu rõ nguyên nhân, triệu chứng, phương pháp chẩn đoán cũng như cách điều trị hiệu quả.

1. Giải thích: Rối loạn giấc ngủ không thực tổn là gì?

Rối loạn giấc ngủ không thực tổn (theo mã F51 trong ICD-10) là tình trạng rối loạn giấc ngủ không do tổn thương thực thể hay bệnh lý cơ quan cụ thể gây ra. Thay vào đó, nó thường bắt nguồn từ các yếu tố tâm lý, thần kinh, thói quen sinh hoạt và môi trường sống. Những người mắc rối loạn này thường gặp các triệu chứng như khó đi vào giấc ngủ, ngủ không sâu, thức giấc nhiều lần trong đêm hoặc ngủ quá nhiều nhưng vẫn cảm thấy mệt mỏi vào ban ngày.

2. Các dạng biểu hiện của rối loạn giấc ngủ không thực tổn

2.1. Mất ngủ không thực tổn

Mất ngủ không thực tổn đặc trưng bởi thời gian ngủ ít, thường dưới 5 giờ mỗi ngày và kéo dài liên tục trên một tháng, xuất hiện ít nhất ba lần trong tuần. Người bệnh khó đi vào giấc ngủ, khi đã ngủ cũng không đạt được giấc ngủ sâu nên thường tỉnh giấc nhiều lần. Tình trạng này không liên quan đến các bệnh lý thực thể như tim mạch, hô hấp, nội tiết hay thần kinh, cũng không do sử dụng thuốc, hóa chất hay xuất phát từ các rối loạn tâm thần như trầm cảm hoặc lưỡng cực.

2.2. Ngủ nhiều cũng có thể là biểu hiện của rối loạn giấc ngủ không thực tổn

Ngược lại với mất ngủ, một số người lại có thời gian ngủ quá dài, trên 10 giờ mỗi ngày, nhưng sau khi thức dậy vẫn cảm thấy uể oải và buồn ngủ kéo dài. Tình trạng ngủ nhiều này không đi kèm bệnh lý nội khoa, không phải hậu quả của thuốc hay một rối loạn tâm thần cụ thể.

2.3. Rối loạn nhịp thức – ngủ

Một số trường hợp lại có chu kỳ ngủ – thức lệch khỏi nhịp sinh học bình thường của ngày và đêm. Người bệnh thường thức vào ban đêm và ngủ bù vào ban ngày, kéo theo cảm giác ngủ không sâu và thiếu sự thỏa mãn về giấc ngủ. Đây là tình trạng hay gặp ở những người làm ca kíp, đặc biệt là ca đêm, hoặc ở những đối tượng thường xuyên thay đổi múi giờ như tiếp viên hàng không và phi công.

2.4. Chứng miên hành (mộng du)

Mộng du là tình trạng người bệnh vô thức rời khỏi giường trong khi vẫn đang ngủ, thường xuất hiện trong giai đoạn đầu của giấc ngủ. Trong lúc này, nét mặt bệnh nhân thường trống rỗng, ánh mắt lơ đãng, có thể mở hoặc nhắm, và không phản ứng với lời gọi hay câu hỏi từ người khác. Khi tỉnh dậy vào sáng hôm sau, họ không nhớ được sự việc đã xảy ra. Dù mộng du không gây ra biến chứng nặng nề, nhưng nguy cơ chấn thương trong lúc đi lại có thể ảnh hưởng đến sức khỏe.

2.5. Hoảng sợ khi ngủ

Hoảng sợ khi ngủ là những cơn sợ hãi dữ dội kèm tiếng kêu thét, la hét, cử động mạnh và các dấu hiệu hưng phấn thần kinh thực vật như tim đập nhanh, thở gấp, đồng tử giãn và ra mồ hôi nhiều. Các cơn thường kéo dài vài phút, chủ yếu xuất hiện trong 1/3 đầu của giấc ngủ ban đêm. Khi tỉnh giấc, bệnh nhân thường không nhớ rõ những gì đã diễn ra.

2.6. Ác mộng

Ác mộng xảy ra khi người bệnh gặp những giấc mơ đáng sợ, thường vào ban đêm hoặc cả giấc ngủ trưa. Khi tỉnh giấc, họ có thể nhớ lại chi tiết giấc mơ và vẫn còn cảm giác ám ảnh, lo lắng hoặc buồn phiền. Những giấc mơ này đôi khi lặp đi lặp lại, gây ảnh hưởng đến cảm xúc và tinh thần của người bệnh.

2.7. Chứng ngủ rũ

Ngủ rũ được đặc trưng bởi những cơn buồn ngủ không cưỡng lại được vào ban ngày, ngay cả khi người bệnh đang làm việc, trò chuyện hoặc ăn uống. Trong một số tình huống, họ có thể mất trương lực cơ đột ngột hai bên cơ thể. Bệnh nhân cũng dễ xuất hiện các biểu hiện giống như đang trong giai đoạn ngủ REM ngay khi chuyển từ trạng thái ngủ sang tỉnh. Tình trạng này không liên quan đến bệnh thực thể, bệnh tâm thần hay thuốc.

3. Nguyên nhân rối loạn giấc ngủ không thực tổn do đâu?

Một số yếu tố thường gặp có thể kể đến như những chấn động tâm lý, sự căng thẳng kéo dài hoặc tình trạng mệt mỏi quá mức. Bên cạnh đó, các bệnh lý nền về tim mạch như suy tim, bệnh hô hấp hay rối loạn nội tiết như hạ đường huyết, hội chứng Cushing cũng có thể góp phần làm giấc ngủ bị rối loạn.

Những người có tiền sử mắc hội chứng ngưng thở khi ngủ hoặc các bệnh lý liên quan đến thần kinh, đặc biệt là ở người cao tuổi, cũng thường có nguy cơ cao gặp phải tình trạng này. Ngoài ra, sự thay đổi môi trường sống, thói quen sinh hoạt hay lịch làm việc không ổn định cũng là những yếu tố dễ làm giấc ngủ bị ảnh hưởng nghiêm trọng.

4. Đừng chủ quan với các tác động của rối loạn giấc ngủ đến sức khỏe

Rối loạn giấc ngủ này không chỉ khiến người bệnh mệt mỏi về thể chất mà còn ảnh hưởng đến chức năng não bộ như suy giảm trí nhớ, giảm tập trung và tinh thần căng thẳng. Nó làm tăng nguy cơ các bệnh về tâm thần như trầm cảm, lo âu, cũng như các bệnh lý tim mạch, rối loạn chuyển hóa, suy giảm miễn dịch. Thậm chí, mất ngủ kéo dài còn làm gia tăng nguy cơ tai nạn do buồn ngủ ban ngày và giảm tuổi thọ.

5. Cách chẩn đoán rối loạn giấc ngủ không thực tổn

Để chẩn đoán rối loạn giấc ngủ không thực tổn, bác sĩ sẽ tiến hành khám lâm sàng, khai thác tiền sử sức khỏe, thói quen sinh hoạt, công việc cũng như yếu tố gia đình. Sau đó, người bệnh cần được chỉ định một số xét nghiệm và thăm dò cận lâm sàng nhằm đánh giá toàn diện tình trạng bệnh.

Các bước kiểm tra thường bao gồm xét nghiệm máu với công thức máu và sinh hóa để loại trừ nguyên nhân liên quan đến chuyển hóa hoặc nội khoa. Bệnh nhân cũng có thể được xét nghiệm nước tiểu để kiểm tra các chỉ số bài tiết. Trong trường hợp cần thiết, bác sĩ sẽ chỉ định siêu âm Doppler mạch máu não hoặc lưu huyết não nhằm đánh giá tuần hoàn não bộ.

Ngoài ra, các phương pháp chẩn đoán hình ảnh như chụp CT scanner, MRI sọ não, điện tâm đồ và X-quang tim phổi giúp loại trừ bệnh lý thần kinh hay tim mạch. Người bệnh cũng sẽ thực hiện thêm các trắc nghiệm tâm lý để xác định yếu tố cảm xúc, tâm thần có liên quan hay không. Nếu nghi ngờ, bác sĩ có thể chỉ định thêm một số xét nghiệm chuyên khoa khác để hoàn thiện quá trình chẩn đoán.

6. Phương pháp điều trị rối loạn giấc ngủ không thực tổn

Sau khi hoàn tất quá trình thăm khám và xác định nguyên nhân gây rối loạn giấc ngủ, bác sĩ sẽ xây dựng phác đồ điều trị phù hợp với từng trường hợp cụ thể. Với nhóm bệnh này, việc lạm dụng thuốc ngủ là điều không nên, bởi có thể dẫn đến nhiều hệ lụy ngoài ý muốn. Thay vào đó, một số thuốc an thần hoặc thuốc chống trầm cảm có thể được chỉ định nhưng phải tuân thủ đúng hướng dẫn từ bác sĩ chuyên khoa.

Trong điều trị, người bệnh thường được kết hợp nhiều phương pháp đồng thời, bao gồm cải thiện vệ sinh giấc ngủ, áp dụng liệu pháp tâm lý hoặc hỗ trợ bằng thuốc khi cần thiết. Trong đó, việc thay đổi lối sống và hình thành thói quen ngủ lành mạnh được coi là nền tảng quan trọng, giúp nâng cao chất lượng giấc ngủ và giảm bớt sự phụ thuộc vào thuốc men.

7. Lời khuyên phòng ngừa rối loạn giấc ngủ không thực tổn

Để phòng tránh rối loạn giấc ngủ không thực tổn, nên duy trì thói quen sinh hoạt khoa học như ngủ đủ giấc, tránh stress bằng cách luyện tập thể dục thể thao đều đặn, hạn chế tiếp xúc với thiết bị điện tử trước giờ đi ngủ. Khi có dấu hiệu rối loạn giấc ngủ kéo dài, nên thăm khám chuyên khoa để được chẩn đoán và điều trị kịp thời, tránh những biến chứng nguy hiểm cho sức khỏe.

Rối loạn giấc ngủ không thực tổn là một nhóm rối loạn phổ biến nhưng thường bị bỏ qua do triệu chứng không rõ ràng và đa dạng. Việc hiểu đúng về nguyên nhân, biểu hiện và cách điều trị giúp người bệnh nâng cao chất lượng giấc ngủ, cải thiện sức khỏe toàn diện và cuộc sống hàng ngày.