Nguyên nhân, dấu hiệu chảy máu đường tiêu hóa trên

Chảy máu đường tiêu hóa trên là tình trạng nguy hiểm, có thể diễn tiến âm thầm hoặc bùng phát đột ngột với các biểu hiện như nôn ra máu, đi ngoài phân đen. Nếu không được phát hiện và xử trí kịp thời, người bệnh chảy máu đường tiêu hóa trên có nguy cơ thiếu máu nặng, sốc mất máu, thậm chí đe dọa tính mạng. Việc hiểu rõ nguyên nhân và dấu hiệu chảy máu đường tiêu hóa trên sẽ giúp người bệnh chủ động nhận biết sớm và đi khám kịp thời.

1. Chảy máu đường tiêu hóa trên là gì, nhận biết thế nào?

1.1. Giải thích định nghĩa chảy máu đường tiêu hóa trên

Theo Viện Y tế Quốc gia Hoa Kỳ, chảy máu đường tiêu hóa trên mô tả tình trạng mất máu từ một nguồn trong đường tiêu hóa, khu trú ở thực quản, dạ dày hoặc tá tràng, phía trên dây chằng Treitz.

Chảy máu đường tiêu hóa trên có thể cấp tính hoặc mãn tính, chậm hoặc nhanh, không rõ ràng hoặc rõ ràng, tùy thuộc vào nguyên nhân cơ bản, tốc độ chảy máu và thời gian mất máu.

1.2. Nhận biết chảy máu đường tiêu hóa trên bằng cách nào?

Biểu hiện của chảy máu đường tiêu hóa trên bao gồm nôn ra máu, chất dịch màu bã cà phê, đi ngoài ra máu hoặc phân đen, triệu chứng toàn thân như ngất xỉu, mệt mỏi, đánh trống ngực, khó thở khi gắng sức,..

Theo Cẩm nang Y khoa trực tuyến MSD Manuals, nôn ra máu ở người bị xuất huyết tiêu hóa trên là tình trạng nôn ra máu đỏ tươi, thường là từ loét dạ dày, tổn thương mạch, hoặc là giãn tĩnh mạch. Ngoài ra, có thể xuất hiện tình trạng nôn dịch màu cà phê – trong chất nôn có lợn cợn cục màu nâu sẫm như bã cà phê. Đây là kết quả của tình trạng chảy máu đường tiêu hóa trên, tuy nhiên đã chậm lại hoặc dừng lại. Bởi vậy, sau quá trình oxy hóa, màu sắc chuyển từ hemoglobin đỏ thành hematin nâu bởi axit dạ dày.
Đại tiện phân có máu, đại tiện phân đen như hắc ín,.. có thể là biểu hiện của chảy máu đường tiêu hoá trên với số lượng lớn làm một lượng máu lớn đào thải nhanh qua ruột. Cần lưu ý rằng, tình trạng máu ẩn trong phân diễn ra lâu ngày có thể xuất phát từ bất kỳ vị trí nào trong đường tiêu hoá.
Nguy hiểm hơn là tình trạng chảy máu cấp, trầm trọng, điều này cũng có thể xảy ra ở bất cứ vị trí nào trong đường tiêu hoá, trong đó có đường tiêu hóa trên. Bệnh nhân có thể có dấu hiệu sốc, với người bị thiếu máu cục bộ có thể bị đau thắt ngực, nhồi máu cơ tim do giảm tưới máu mạch vành.
Bệnh não cửa chủ hoặc hội chứng gan thận (suy thận, suy gan): Xảy ra khi chảy máu đường tiêu hóa ở những bệnh nhân có bệnh lý gan nền .

2. “Điểm mặt” nguyên nhân chảy máu đường tiêu hóa trên

Theo Viện Y tế Quốc gia Hoa Kỳ, bệnh loét dạ dày tá tràng (PUD), viêm thực quản, viêm dạ dày tá tràng và giãn tĩnh mạch là những nguyên nhân phổ biến nhất gây xuất huyết tiêu hóa trên.

Trong nhiều dữ liệu cũ hơn, ước tính loét dạ dày tá tràng là nguyên nhân chiếm tới 50% các trường hợp. Tuy nhiên, trong các nghiên cứu gần đây hơn cho thấy, chảy máu đường tiêu hóa trên liên quan đến loét dạ dày tá tràng giảm xuống còn 32% đến 36%.
Ngoài ra, viêm thực quản chiếm tỷ lệ khoảng 24% trong số các nguyên nhân, viêm dạ dày là khoảng 18% đến 22%, viêm tá tràng khoảng 13% và giãn tĩnh mạch là 11%.
Một số nguyên nhân khác gây chảy máu đường tiêu hóa trên có thể kể đến như vết rách Mallory-Weiss (5% đến 15%), giãn mạch (5%), khối u và bệnh lý dạ dày do tăng áp lực tĩnh mạch cửa.
Các nguyên nhân ít phổ biến hơn bao gồm tổn thương Dieulafoy, giãn mạch hang vị dạ dày, rò động mạch chủ ruột, xuất huyết đường mật và xuất huyết tụy.

3. Chẩn đoán thế nào khi có biểu hiện chảy máu đường tiêu hóa trên?

Việc phân loại kịp thời, hồi sức sớm và nội soi là rất quan trọng để cải thiện kết quả điều trị cho bệnh nhân bị chảy máu đường tiêu hóa trên. Một số kiểm tra được thực hiện để giúp xác nhận chẩn đoán chảy máu đường tiêu hóa trên như:

Công thức máu (CBC), hồ sơ đông máu và một số xét nghiệm khác.
Ống xông mũi-dạ dày (NGT) cho tất cả các trường hợp trừ người có chảy máu ít ở trực tràng
Nội soi đường tiêu hóa trên đối với trường hợp nghi ngờ chảy máu đường tiêu hoá trên
Đôi khi chụp động mạch đối với chảy máu đường tiêu hóa trên và chảy máu đường tiêu hóa dưới.

Theo MSD Manuals, nội soi đường tiêu hóa trên (khám thực quản, dạ dày và tá tràng) cần phải được thực hiện để phát hiện chảy máu đường tiêu hóa trên. Ngoài ra, việc chụp X-quang đường tiêu hóa trên bằng bari không có tác dụng trong chảy máu cấp tính và chất cản quang được sử dụng có thể làm mờ các lần chụp mạch máu tiếp theo.

Khi nhận thấy các biểu hiện của chảy máu đường tiêu hóa trên hay chảy máu đường tiêu hóa nói chung, điều quan trọng là thăm khám trực tiếp, đánh giá các triệu chứng mà người bệnh đang gặp phải. Bác sĩ sẽ dựa vào tình trạng lâm sàng, kết hợp khai thác kỹ tiền sử bệnh lý và chỉ định phối hợp các xét nghiệm cần thiết cũng như đưa ra các phương pháp điều trị chuẩn xác, hiệu quả, kịp thời.

Nguồn tham khảo: ncbi.nlm.nih.gov; msdmanuals.com; ncbi.nlm.nih.gov