Dấu hiệu viêm ruột kích thích: Nhận biết và chẩn đoán

Hội chứng ruột kích thích (IBS – Irritable Bowel Syndrome) là một trong những rối loạn tiêu hóa chức năng thường gặp nhất hiện nay. Dù không gây tổn thương rõ rệt về mặt giải phẫu hay viêm nhiễm tại đường ruột, IBS vẫn làm ảnh hưởng nghiêm trọng đến chất lượng sống của người bệnh. Việc phát hiện sớm dấu hiệu viêm ruột kích thích là bước quan trọng để người bệnh chủ động thăm khám, điều chỉnh lối sống và ngăn ngừa những biến chứng không mong muốn.

1. Giải thích: Hội chứng ruột kích thích là gì?

Hội chứng ruột kích thích là một dạng rối loạn chức năng mạn tính của hệ tiêu hóa, đặc biệt liên quan đến đại tràng. Điều đặc biệt của bệnh này là không có biểu hiện tổn thương cấu trúc nào tại ruột khi nội soi, cũng không có dấu hiệu viêm hay loét rõ rệt. Tuy nhiên, người bệnh lại thường xuyên phải đối mặt với tình trạng rối loạn tiêu hóa kéo dài, chủ yếu là đau bụng, táo bón, tiêu chảy hoặc luân phiên cả hai trạng thái này.

IBS có thể xuất hiện ở bất kỳ độ tuổi nào nhưng phổ biến nhất là trong khoảng từ 20 đến 50 tuổi. Mặc dù bệnh không đe dọa tính mạng, nhưng nếu không được kiểm soát tốt, IBS có thể gây căng thẳng tinh thần và suy giảm đáng kể chất lượng cuộc sống.

2. Dấu hiệu viêm ruột kích thích thường gặp

2.1. Đau bụng kéo dài – dấu hiệu đặc trưng của IBS

Một trong những dấu hiệu viêm ruột kích thích phổ biến nhất là đau bụng lặp đi lặp lại. Cơn đau có thể âm ỉ hoặc dữ dội từng cơn, thường khu trú dọc theo khung đại tràng. Đặc biệt, cảm giác đau thường xuất hiện sau khi ăn, khi bụng no hoặc khi người bệnh căng thẳng. Đáng lưu ý là cơn đau thường có xu hướng giảm sau khi đi tiêu. Đây là điểm đặc trưng giúp phân biệt IBS với các bệnh lý viêm loét hay ung thư đại tràng.

Mỗi người bệnh có thể cảm nhận cơn đau theo cách khác nhau. Có người chỉ cảm thấy lâm râm khó chịu, có người lại mô tả đó là cảm giác đau quặn bụng như xoắn lại. Đau có thể xảy ra vào bất kỳ thời điểm nào trong ngày nhưng phổ biến hơn vào buổi sáng hoặc sau các bữa ăn nhiều dầu mỡ, chất kích thích.

2.2. Rối loạn tiêu hóa – táo bón, tiêu chảy hoặc cả hai

Thói quen đi tiêu thay đổi cũng là một dấu hiệu viêm ruột kích thích dễ nhận thấy. Có người bị táo bón kéo dài với số lần đi tiêu dưới 3 lần mỗi tuần, phân khô cứng, khó đẩy ra ngoài. Ngược lại, một số bệnh nhân khác lại bị tiêu chảy liên tục với số lần đi ngoài vượt quá 3 lần mỗi ngày, phân lỏng nát hoặc kèm cảm giác mót rặn. Đặc biệt, nhiều trường hợp người bệnh trải qua cả hai tình trạng này trong các giai đoạn xen kẽ, được gọi là IBS thể hỗn hợp.

Không chỉ tần suất đi tiêu thay đổi, hình dạng và tính chất phân cũng thường xuyên biến đổi. Một số người mô tả phân có dạng như đất sét, dẹt, nát hoặc có cảm giác như chưa đi hết phân sau mỗi lần đại tiện.

2.3. Chướng bụng, đầy hơi và trung tiện nhiều

Một trong những triệu chứng khiến người bệnh khó chịu dai dẳng đó là cảm giác đầy bụng, chướng bụng kéo dài, kèm theo đó là tình trạng trung tiện thường xuyên trong ngày. Các biểu hiện này thường tăng sau khi ăn no, nhất là khi sử dụng các loại thực phẩm gây kích thích như đậu, sữa, thực phẩm lên men hoặc đồ ăn nhiều dầu mỡ.

2.4. Cảm giác mệt mỏi, khó ngủ, rối loạn tinh thần

Ngoài các triệu chứng tiêu hóa, dấu hiệu viêm ruột kích thích cũng có thể biểu hiện dưới dạng mệt mỏi, mất ngủ, đau mỏi cơ và trạng thái lo âu, căng thẳng kéo dài. Nhiều nghiên cứu cho thấy, IBS có mối liên hệ chặt chẽ với các rối loạn tâm lý, đặc biệt là lo âu và trầm cảm. Chính vì vậy, việc kiểm soát stress và cải thiện sức khỏe tinh thần cũng đóng vai trò quan trọng trong quá trình điều trị.

3. Dấu hiệu báo động cần đặc biệt lưu ý

Mặc dù phần lớn các triệu chứng IBS là lành tính, song người bệnh cần cảnh giác với một số biểu hiện được coi là “dấu hiệu đỏ” – báo hiệu khả năng tồn tại bệnh lý nguy hiểm khác. Bao gồm hiện tượng đi ngoài ra máu, sụt cân không rõ nguyên nhân, sốt kéo dài, thiếu máu, sờ thấy khối u ở vùng bụng hoặc trực tràng, hoặc các triệu chứng tiêu hóa xảy ra vào ban đêm. Những dấu hiệu này đòi hỏi người bệnh phải thăm khám sớm để loại trừ các bệnh lý như viêm ruột mạn tính, polyp đại tràng hoặc ung thư.

4. Nguyên nhân dẫn đến hội chứng ruột kích thích

Mặc dù y học hiện đại vẫn chưa xác định được nguyên nhân chính xác gây ra IBS, tuy nhiên nhiều yếu tố nguy cơ đã được ghi nhận là có liên quan đến sự xuất hiện của bệnh. Trong đó, yếu tố căng thẳng tâm lý đóng vai trò hàng đầu. Hệ thống thần kinh ruột có mối liên kết chặt chẽ với não bộ, vì vậy những biến động cảm xúc như stress, lo âu có thể ảnh hưởng trực tiếp đến nhu động ruột.

Ngoài ra, rối loạn nội tiết tố, đặc biệt là ở phụ nữ trong chu kỳ kinh nguyệt, cũng làm tăng mức độ nhạy cảm của ruột. Chế độ ăn uống thiếu hợp lý, thường xuyên sử dụng thực phẩm khó tiêu, đồ ăn nhanh, rượu bia, cà phê… cũng góp phần làm trầm trọng thêm triệu chứng. Một số nghiên cứu còn cho thấy IBS có yếu tố di truyền khi bệnh thường gặp ở nhiều thành viên trong cùng một gia đình.

5. Phương pháp chẩn đoán IBS dựa vào dấu hiệu lâm sàng

5.1. Đánh giá triệu chứng và loại trừ bệnh lý khác

Chẩn đoán IBS chủ yếu dựa vào việc khai thác triệu chứng, kết hợp loại trừ các bệnh lý khác thông qua xét nghiệm và hình ảnh học. Bác sĩ sẽ đặt câu hỏi về thời gian xuất hiện triệu chứng, tần suất, mức độ và mối liên hệ của các cơn đau với việc đi tiêu hoặc ăn uống.

Tiếp đó, các xét nghiệm máu, phân hoặc hình ảnh như siêu âm, nội soi tiêu hóa có thể được chỉ định nhằm loại trừ các bệnh lý như viêm loét đại tràng, bệnh Crohn, nhiễm trùng ruột hoặc ung thư đường tiêu hóa.

5.2. Nội soi tiêu hóa trong chẩn đoán phân biệt

Nội soi thực quản – dạ dày hoặc nội soi đại trực tràng có thể được thực hiện khi bệnh nhân có các dấu hiệu báo động. Trong quá trình nội soi, bác sĩ sẽ đánh giá tình trạng niêm mạc ruột, phát hiện tổn thương nếu có và sinh thiết mô nghi ngờ nhằm chẩn đoán phân biệt chính xác.

5.3. Xét nghiệm không dung nạp lactose và các test bổ sung

Ở một số trường hợp có biểu hiện tương tự IBS nhưng nghi ngờ có liên quan đến chế độ ăn, bác sĩ có thể đề xuất thực hiện test không dung nạp lactose hoặc xét nghiệm dị ứng thực phẩm. Việc xác định nguyên nhân cụ thể sẽ giúp cá nhân hóa phác đồ điều trị, tránh điều trị dàn trải và kém hiệu quả.

Việc nhận biết đúng dấu hiệu viêm ruột kích thích là điều kiện tiên quyết để người bệnh chủ động đến cơ sở y tế chuyên khoa, tiến hành thăm khám và có hướng xử trí phù hợp. IBS không gây nguy hiểm trực tiếp đến tính mạng, nhưng nếu không kiểm soát, bệnh có thể gây ảnh hưởng lớn đến đời sống sinh hoạt, công việc và tâm lý của người mắc. Do đó, nếu bạn đang gặp phải các triệu chứng rối loạn tiêu hóa kéo dài như đau bụng, thay đổi thói quen đi tiêu hay đầy bụng chướng hơi không rõ nguyên nhân, đừng chủ quan mà hãy sớm tìm gặp bác sĩ tiêu hóa để được tư vấn cụ thể.