Các nguyên nhân gây táo bón ở người lớn

Nguyên nhân gây táo bón ở người lớn không chỉ đơn thuần xuất phát từ chế độ ăn uống mà còn liên quan đến thói quen sinh hoạt, tâm lý và nhiều bệnh lý tiềm ẩn. Táo bón kéo dài có thể ảnh hưởng đáng kể đến chất lượng cuộc sống, đồng thời làm tăng nguy cơ mắc các bệnh lý tiêu hóa nếu không được nhận diện và xử trí đúng cách.

1. Táo bón ở người lớn là tình trạng như thế nào?

Táo bón là tình trạng đi ngoài khó khăn, số lần đại tiện giảm, thường dưới ba lần mỗi tuần, kèm theo phân khô cứng, phải rặn nhiều hoặc có cảm giác đi ngoài không hết. Ở người trưởng thành, tình trạng này có thể xảy ra tạm thời nhưng cũng có thể tiến triển thành mạn tính nếu các yếu tố nguy cơ tồn tại kéo dài.

Theo các tài liệu y khoa, táo bón không được xem là một bệnh riêng lẻ mà là biểu hiện của nhiều rối loạn chức năng hoặc bệnh lý khác nhau của đường tiêu hóa. Việc xác định đúng nguyên nhân là yếu tố then chốt giúp cải thiện tình trạng này một cách bền vững.

2. Nguyên nhân gây táo bón ở người lớn thường gặp

Dưới đây là phân tích chi tiết các nguyên nhân phổ biến nhất, được tổng hợp từ các nguồn tài liệu y khoa trong nước và quốc tế.

2.1. Chế độ ăn thiếu chất xơ

Thiếu chất xơ là một trong những nguyên nhân gây táo bón ở người lớn thường gặp nhất. Chất xơ giúp tăng khối lượng phân và kích thích nhu động ruột, từ đó hỗ trợ quá trình đào thải.

Những người ăn ít rau xanh, trái cây, ngũ cốc nguyên hạt hoặc thường xuyên sử dụng thực phẩm tinh chế, đồ ăn nhanh có nguy cơ táo bón cao hơn.

2.2. Uống không đủ nước

Nước giúp làm mềm phân và hỗ trợ sự di chuyển của chất thải trong đường ruột. Khi cơ thể không được cung cấp đủ nước, ruột sẽ hấp thu nước từ phân nhiều hơn, khiến phân khô và khó đào thải.

Nhiều người lớn có thói quen uống ít nước trong ngày, đặc biệt là người làm việc văn phòng hoặc người cao tuổi, làm tăng nguy cơ táo bón kéo dài.

2.3. Ít vận động thể chất

Lối sống ít vận động là một yếu tố quan trọng trong nhóm nguyên nhân táo bón ở người lớn. Hoạt động thể chất giúp kích thích nhu động ruột và hỗ trợ quá trình tiêu hóa diễn ra đều đặn hơn.

Người ngồi lâu, ít đi lại hoặc phải nằm nhiều do bệnh lý thường dễ bị táo bón hơn so với người duy trì vận động nhẹ nhàng mỗi ngày.

2.4. Thói quen nhịn đi ngoài

Nhịn đi ngoài thường xuyên có thể làm rối loạn phản xạ đại tiện tự nhiên. Phân bị giữ lại lâu trong đại tràng sẽ trở nên khô cứng và khó tống xuất ra ngoài.

Đây là một trong những nguyên nhân gây táo bón ở người lớn hay gặp ở người bận rộn, ngại đi vệ sinh nơi công cộng hoặc có lịch sinh hoạt không ổn định.

2.5. Căng thẳng và stress kéo dài

Stress ảnh hưởng trực tiếp đến hệ thần kinh ruột. Khi căng thẳng kéo dài, nhu động ruột có thể bị ức chế, dẫn đến táo bón hoặc rối loạn đại tiện.

Theo MSD Manuals (Cẩm nang y khoa uy tín hàng đầu thế giới), yếu tố tâm lý đóng vai trò quan trọng trong táo bón chức năng, đặc biệt ở người trưởng thành chịu áp lực công việc kéo dài.

2.6. Tác dụng phụ của thuốc

Một số loại thuốc có thể gây táo bón như thuốc giảm đau nhóm opioid, thuốc chống trầm cảm, thuốc bổ sung sắt hoặc canxi, thuốc điều trị tăng huyết áp.

Trong trường hợp này, táo bón thường cải thiện khi điều chỉnh liều hoặc thay đổi thuốc theo hướng dẫn của bác sĩ.

2.7. Rối loạn chức năng đại tràng

Rối loạn chức năng đại tràng, bao gồm hội chứng ruột kích thích thể táo bón, là nguyên nhân táo bón ở người lớn khá phổ biến. Người bệnh thường có đầy bụng, đau bụng âm ỉ, đi ngoài không đều nhưng không phát hiện tổn thương thực thể khi thăm khám.

2.8. Các bệnh lý đường tiêu hóa

Một số bệnh lý tiêu hóa có thể gây táo bón kéo dài như viêm đại tràng, hẹp đại tràng, polyp hoặc khối u đại tràng. Trong những trường hợp này, táo bón có thể đi kèm đau bụng, sụt cân hoặc thay đổi tính chất phân, cần được kiểm tra sớm.

2.9. Bệnh lý toàn thân

Táo bón cũng có thể liên quan đến các bệnh toàn thân như đái tháo đường, suy giáp, bệnh Parkinson hoặc rối loạn thần kinh. Đây là nhóm các nguyên nhân gây táo bón ở người lớn thường bị bỏ sót nếu chỉ tập trung vào đường tiêu hóa.

2.10. Tuổi tác

Ở người cao tuổi, nhu động ruột suy giảm, cảm giác buồn đi ngoài kém hơn và thường phải sử dụng nhiều loại thuốc, làm tăng nguy cơ táo bón mạn tính.

3. Làm thế nào để phòng ngừa táo bón ở người lớn?

Việc phòng ngừa cần dựa trên nguyên nhân cụ thể và thay đổi lối sống một cách bền vững:

• Tăng cường thực phẩm giàu chất xơ từ rau xanh, trái cây, ngũ cốc nguyên hạt
• Uống đủ nước mỗi ngày, đặc biệt là nước lọc
• Duy trì vận động nhẹ nhàng như đi bộ
• Tạo thói quen đi vệ sinh đúng giờ và không nhịn đi ngoài
• Giảm căng thẳng, ngủ đủ giấc

Nhìn chung, chế độ ăn hợp lý, đủ nước và duy trì lối sống lành mạnh có vai trò quan trọng trong việc hỗ trợ hoạt động của hệ tiêu hóa và phòng ngừa táo bón.

4. Khi nào người lớn bị táo bón nên đi khám?

Táo bón có thể xảy ra thoáng qua và cải thiện khi điều chỉnh chế độ ăn uống, sinh hoạt. Tuy nhiên, người lớn không nên chủ quan nếu tình trạng này kéo dài hoặc kèm theo các dấu hiệu bất thường. Việc đi khám sớm giúp xác định đúng nguyên nhân và loại trừ các bệnh lý tiêu hóa tiềm ẩn.

Người lớn nên đi khám khi có một trong các dấu hiệu sau:

• Táo bón kéo dài trên 2 đến 3 tuần dù đã thay đổi chế độ ăn và uống đủ nước
• Táo bón tái diễn nhiều lần, ngày càng nặng hơn
• Đau bụng nhiều, đầy trướng bụng kéo dài 
• Đi ngoài ra máu, phân có lẫn máu hoặc phân đen
• Sụt cân không rõ nguyên nhân, mệt mỏi kéo dài
• Thay đổi thói quen đại tiện đột ngột, đặc biệt ở người trên 50 tuổi
• Táo bón xen kẽ tiêu chảy hoặc cảm giác đi ngoài không hết
• Có tiền sử bệnh lý tiêu hóa, bệnh toàn thân hoặc đang dùng thuốc dễ gây táo bón

Theo các khuyến cáo y khoa, những dấu hiệu trên có thể liên quan đến các bệnh lý đường ruột như viêm đại tràng, polyp, hẹp đại tràng hoặc các rối loạn chức năng cần được thăm khám và đánh giá chuyên sâu. Từ đó có hướng xử trí phù hợp và an toàn.

Nguồn tin tham khảo: MSD Manuals (Cẩm nang y khoa uy tín hàng đầu thế giới)