10 Nguyên nhân gây đột quỵ phổ biến nhất hiện nay

Đột quỵ được xem là một trong những nguyên nhân gây tử vong và để lại di chứng hàng đầu trên thế giới. Căn bệnh này có thể xảy ra đột ngột, nhưng thực chất lại bắt nguồn từ nhiều yếu tố nguy cơ trong cuộc sống hàng ngày. Việc nắm rõ những nguyên nhân gây tai biến mạch máu não sẽ giúp mỗi người chủ động hơn trong việc phòng ngừa, điều chỉnh lối sống và chăm sóc sức khỏe tim mạch, thần kinh một cách hiệu quả.

1. Đột quỵ não là gì?

Trong y khoa, đột quỵ não (hay còn gọi là tai biến mạch máu não) được định nghĩa là một hội chứng lâm sàng đặc trưng bởi tình trạng mất đột ngột chức năng của não bộ, thường khu trú tại một vùng nhất định. Các triệu chứng tồn tại trên 24 giờ hoặc có thể gây tử vong sớm hơn nếu không được cấp cứu kịp thời.

Khác với những tổn thương do chấn thương sọ não, đột quỵ xuất phát từ việc mạch máu nuôi não bị tắc nghẽn hoặc vỡ, khiến lưu lượng máu và oxy không thể đến được vùng não cần thiết. Chỉ trong vòng 4 – 5 phút thiếu oxy, các tế bào não đã bắt đầu tổn thương không hồi phục, gây ảnh hưởng nghiêm trọng đến tư duy, vận động, thậm chí có thể dẫn đến tử vong nhanh chóng.

Ngay cả khi được cứu sống, người bệnh vẫn phải đối mặt với nguy cơ di chứng nặng nề như: liệt nửa người, rối loạn ngôn ngữ, suy giảm trí nhớ, mất thị lực hoặc thay đổi cảm xúc. Đây chính là lý do vì sao đột quỵ được xếp vào nhóm cấp cứu y khoa khẩn cấp và cần xử trí càng sớm càng tốt.

2. Các dạng thường gặp

2.1. Đột quỵ nhồi máu não

Xảy ra khi một động mạch não bị tắc nghẽn do cục máu đông, mảng xơ vữa hoặc co thắt mạch.

Hậu quả là vùng não phía sau đoạn mạch bị tắc không được cung cấp máu, dẫn đến hoại tử và mất chức năng.

2.2. Đột quỵ xuất huyết não

Ít gặp hơn, chiếm khoảng 10 – 20% nhưng mức độ nguy hiểm lại cao hơn.

Nguyên nhân thường do thành mạch não bị yếu, phình mạch hoặc tăng huyết áp kéo dài khiến mạch bị nứt, vỡ.

Ngoài ra, rối loạn đông máu hoặc các bệnh lý mạch máu bẩm sinh cũng có thể dẫn đến tình trạng này.

Khi máu thoát ra ngoài lòng mạch, nó chèn ép mô não xung quanh, gây phù não và tăng nguy cơ tử vong.

3. 10 nguyên nhân gây thường gặp

Đột quỵ là hệ quả của nhiều yếu tố nguy cơ khác nhau, trong đó phần lớn liên quan đến sự hình thành mảng xơ vữa và cục máu đông. Dưới đây là 10 nguyên nhân phổ biến làm tăng khả năng xảy ra tình trạng này.

3.1. Tăng huyết áp

Huyết áp cao được coi là “thủ phạm số một” gây ra đột quỵ. Khi áp lực máu dồn lên thành mạch kéo dài, thành mạch dễ bị tổn thương, hình thành xơ vữa và cục máu đông. Tình trạng này có thể dẫn tới tắc nghẽn hoặc vỡ mạch máu não. Theo số liệu, người bị cao huyết áp có khả năng tai biến mạch máu não cao gấp 2 – 4 lần so với người bình thường.

3.2. Hút thuốc lá

Khói thuốc, dù chủ động hay thụ động, đều chứa nicotine và nhiều hóa chất độc hại làm tăng huyết áp, thúc đẩy lắng đọng cholesterol, từ đó gây xơ vữa động mạch. Thành mạch bị dày và kém đàn hồi khiến máu khó lưu thông, làm gia tăng nguy cơ thiếu máu cục bộ não và đột quỵ.

3.3. Bệnh tim mạch

Các rối loạn tim như rung nhĩ, bệnh van tim hay suy tim cản trở sự lưu thông máu ổn định. Chúng còn dễ dẫn tới hình thành cục máu đông, khi di chuyển lên não có thể gây tắc nghẽn mạch não. Thực tế, khoảng 1/4 trường hợp đột quỵ ở người cao tuổi có liên quan đến bệnh lý tim mạch.

3.4. Đái tháo đường

Đường huyết tăng cao kéo dài làm tổn hại lớp nội mạc mạch máu, thúc đẩy xơ vữa động mạch. Người mắc tiểu đường thường kèm theo các yếu tố nguy cơ khác như tăng huyết áp, rối loạn mỡ máu, béo phì – tất cả đều làm gia tăng khả năng bị đột quỵ. Đáng chú ý, tổn thương não ở bệnh nhân tiểu đường thường nặng hơn và hồi phục kém hơn.

3.5. Tác dụng phụ của thuốc

Một số loại thuốc, chẳng hạn thuốc chống đông, nếu dùng không đúng liều có thể làm tăng nguy cơ chảy máu não. Ngoài ra, thuốc tránh thai đường uống, đặc biệt ở phụ nữ trên 35 tuổi, hút thuốc hoặc có huyết áp cao, cũng làm tăng khả năng hình thành huyết khối, từ đó dễ dẫn đến đột quỵ.

3.6. Mỡ máu cao

Khi lượng cholesterol và triglyceride trong máu tăng, các mảng xơ vữa dễ hình thành trong lòng mạch, làm hẹp đường dẫn máu lên não. Không chỉ gây thiếu máu não, tình trạng này còn có thể khiến mạch máu yếu dần, dẫn tới nguy cơ vỡ mạch gây tai biến mạch máu não xuất huyết – dạng nguy hiểm, đe dọa tính mạng.

3.7. Tuổi tác

Tuổi càng cao, nguy cơ tai biến mạch máu não càng lớn. Sau 55 tuổi, quá trình lão hóa hệ mạch và thần kinh khiến cơ thể dễ mắc bệnh tim mạch, cao huyết áp, xơ vữa động mạch – những yếu tố trực tiếp dẫn đến tai biến mạch máu não. Đây là nguyên nhân không thể thay đổi, nhưng có thể giảm thiểu rủi ro bằng lối sống lành mạnh.

3.8. Giới tính

Nam giới có tỷ lệ tai biến mạch máu não cao hơn, song phụ nữ lại thường tử vong nhiều hơn sau khi bị tai biến mạch máu não. Điều này là do nữ giới thường mắc bệnh ở độ tuổi cao hơn, đi kèm nhiều bệnh nền, nên khả năng hồi phục bị hạn chế.

3.9. Yếu tố gia đình và di truyền

Nếu trong gia đình có người từng bị tai biến mạch máu não, nguy cơ mắc bệnh ở các thành viên khác cũng cao hơn. Điều này vừa do yếu tố gen, vừa liên quan đến thói quen sinh hoạt chung như ăn uống kém lành mạnh hoặc ít vận động. Ngoài ra, một số rối loạn di truyền về máu (ví dụ hồng cầu hình liềm) cũng làm tăng khả năng tắc nghẽn mạch máu não.

3.10. Thừa cân và ít vận động

Béo phì, đặc biệt là tích mỡ nội tạng, khiến cơ thể dễ rơi vào tình trạng rối loạn chuyển hóa, tăng mỡ máu và huyết áp cao. Thêm vào đó, thói quen lười vận động làm tuần hoàn máu kém hiệu quả, tạo điều kiện cho các bệnh nền phát triển, từ đó gia tăng đáng kể nguy cơ tai biến mạch máu não.

Tóm lại, có rất nhiều yếu tố tác động làm gia tăng nguy cơ đột quỵ, trong đó 10 nguyên nhân phổ biến nhất phải kể đến như: tăng huyết áp, tiểu đường, rối loạn mỡ máu, bệnh tim mạch, lười vận động, hút thuốc lá, lạm dụng rượu bia, stress kéo dài, béo phì và tuổi tác cao. Nhận diện sớm và kiểm soát tốt các yếu tố này chính là cách hữu hiệu nhất để giảm thiểu rủi ro, bảo vệ sức khỏe não bộ và phòng ngừa đột quỵ. Chủ động khám sức khỏe định kỳ cũng là chìa khóa quan trọng giúp phát hiện sớm nguy cơ và có hướng xử lý kịp thời.